Ένας μουσειακός περίπατος με θέμα τις τρύπες

Μέχρι σήμερα γνωρίζαμε την τρύπα του όζοντος, ενώ μόλις πρόσφατα μάθαμε την τρύπα του προϋπολογισμού και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Συχνά μιλάμε για τρύπες χρηστικές, φανταστικές, ψηφιακές, αρχιτεκτονικές, ιστορικές, μεταφορικές, ενώ όλοι μας έχουμε ακούσει - χωρίς να έχουμε δει - τις μαύρες τρύπες του σύμπαντος. Ποιος δεν έχει κάνει μια τρύπα στο νερό ή δεν σκέφτηκε να τρυπήσει τα αυτιά του ή δεν άκουσε «Τρύπες»;

Μια τρύπα λοιπόν μπορεί να έχει πολλά νοήματα. Όμως, μπορεί ένα μουσείο να συμμετάσχει σε ένα θεματικό αφιέρωμα με αυτή τη μικρή και συχνά παρεξηγημένη λέξη; Φαίνεται πως γίνεται, αν υπάρχει έμπνευση, όπως στην περίπτωση του Μουσειακού Περιπάτου του αφιερώματος «Τρύπα», που διοργανώνει το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας και ο οποίος εγκαινιάστηκε σήμερα.

Ο μουσειακός περίπατος είναι μέρος του μεγάλου αφιερώματος για την τρύπα που άρχισε τον Σεπτέμβριο στις 16ες Νύχτες Πρεμιέρας με την παρουσίαση ταινιών που είχαν θέμα την τρύπα και συνεχίστηκε με τη διοργάνωση της έκθεσης ζωγραφικής του Τάσου Βρεττού με τίτλο «The Hole Argument», στην γκαλερί «The Breeder».

Με τη δράση αυτή, η συνηθισμένη οπτική με την οποία προσεγγίζονται οι μόνιμες συλλογές των σημαντικότερων μουσειακών ιδρυμάτων της Αθήνας αλλάζει. Τα εκθέματα που επιλέχθηκαν δεν μετακινήθηκαν. Παραμένουν στις συλλογές των μουσείων με τη μόνη διαφορά ότι έχουν δύο σημάνσεις, την αρχική και την καινούργια, όπου εξηγείται ο λόγος για τον οποίο συμμετέχουν στο αφιέρωμα. Έτσι ξαναζωντανεύουν, αποκτούν καινούργιες ιδιότητες, γίνονται πιο θελκτικά. Αλλά πώς ξεκίνησαν όλα αυτά;

Ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας κ. Ορέστης Ανδρεαδάκης σκέφτηκε αυτό που πολλές φορές μας διαφεύγει. Τα πολλά νοήματα και τις δυνατότητες που κρύβονται σε μια μικρή μόνο λέξη: τρύπες δημιουργούμε μόνοι μας, φέρουμε πάνω μας, φανταζόμαστε ή φοβόμαστε. Τρύπα είναι το βλέμμα, η όσφρηση και η ακοή, τρύπα σε μια φυσική ή τεχνητή μάζα είναι και το σπίτι μας, μέσα στο οποίο υπάρχουν άλλες μικρότερες, τα δωμάτια.

Μέσα από τις μικροσκοπικές οπές του ακουστικού του τηλεφώνου περνάει η φωνή, τρύπες στο ανθρώπινο σώμα είναι τα τραύματα, τραύμα της μεγαλύτερης βαρβαρότητας του 20ού αιώνα είναι και το Ολοκαύτωμα. Τρύπα στον τουρκοκρατούμενο Παρθενώνα αλλά και στην ιστορία μας άνοιξε ο Φραγκίσκος Μοροζίνι με τον βομβαρδισμό της Ακρόπολης το 1687. Μια τεράστια πολιτιστική 'τρύπα', μια ανοιχτή πληγή, έχει αφήσει στα γλυπτά του Παρθενώνα η αρπαγή του Έλγιν.

Ο κατάλογος είναι ατελείωτος. Όλα μοιάζουν να αποκτούν οπές, όπως τα «διάτρητα επιχειρήματα» που συχνά χρησιμοποιούμε ως έκφραση και που πιθανότατα προήλθε από τις αρχαίες ψήφους των δικαστηρίων, όπως αυτές που εκτίθενται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (ΕΑΜ).

Η κάθετη προεξοχή των μεταλλικών αυτών δίσκων του 4ου αι. π. Χ. ήταν πότε διάτρητη πότε συμπαγή, ανάλογα με την απόφαση. Σε περίπτωση καταδικαστικής γνώμης, ο κληρωτός δικαστής επέλεγε τον δίσκο με τη διάτρητη προεξοχή, ενώ στην αντίθετη περίπτωση τον δίσκο με τη συμπαγή. Μια τρύπα ανάμεσα στα δάχτυλα των δικαστών χώριζε την αθώωση από την καταδίκη.

Η νέα οπτική μπορεί να προσθέσει πληροφορίες. Οι χάλκινες σόλες σανδαλιών, για παράδειγμα, που εκτίθενται κι αυτές στο ΕΑΜ και χρονολογούνται μετά τον 3ο αι. π.Χ., διαθέτουν οπές που μας πληροφορούν ότι οι τεχνικές στην υποδηματοποιία δεν έχουν αλλάξει και πολύ τα τελευταία 2.300 χρόνια.

Τρύπα στον χρόνο δημιουργεί ο Μυκηναϊκός Πέλεκυς, που κατασκευάστηκε μεταξύ 15ου και 12ου αι. π.Χ. και εκτίθεται στο Μουσείο Μπενάκη. Το παράδοξο σ' αυτόν είναι ότι συνδέει δύο διαφορετικές χρονικές περιόδους, καθώς κατασκευάστηκε κατά τους μυκηναϊκούς χρόνους αλλά επανεμφανίστηκε στα τέλη του 5ου με αρχές του 4ου αι. π. Χ. στο ιερό της Δωδώνης, όπου πιθανόν ανατέθηκε ως αντικείμενο με μαγικές ιδιότητες.

Ένα μαρμάρινο γλυπτό, άγνωστης προέλευσης, που εκτίθεται στο ίδιο μουσείο και αναπαριστά ένα ακέφαλο ξαπλωμένο γυναικείο σώμα προκαλεί αίσθηση. Επιλέχτηκε για τρεις λόγους: τη λειτουργική οπή που διαθέτει και υποδεικνύει την ύπαρξη στειλεού, την ίδια την αναπαράσταση που αναφέρεται σε μια…τρύπα, καθώς και το κενό που αφήνει σχετικά με την ερμηνεία του καλλιτεχνήματος.

Την οικονομία της επιδιόρθωσης φαίνεται ότι γνώριζαν αρκετά καλά οι αρχαίοι, κυρίως όσον αφορά πολύτιμα αντικείμενα που χρησιμοποιούνταν ως θρησκευτικά σύμβολα. Όπως το μαρμάρινο βιολόσχημο ειδώλιο (3200-2800 π.Χ.), που εκτίθεται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και έχει στο σώμα του δύο οπές. Το ειδώλιο είχε σπάσει περίπου στη μέση και ο τεχνίτης το επισκεύασε φτιάχνοντας τις δύο τρύπες και περνώντας μέσα από τις αυτές κορδόνι από δέρμα ή άλλο υλικό.

Με την έννοια της τρύπας σχετίζεται και ο θάνατος, όπως αυτός αποκαλύπτεται μορφολογικά με τον τάφο και τα ταφικά έθιμα, αλλά και με τις απεικονίσεις σε διάφορα έργα τέχνης. Όπως οι φορητές εικόνες του Χριστού, του 15ου και 16ου αιώνα, που εκτίθενται στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο. Οι οπές στα χέρια και τα πόδια και η ανοιχτή πληγή στα πλευρά του Ιησού πιστοποιούν τη σκηνή του μαρτυρίου, αλλά αποτελούν και κομβικό σημείο της σύνθεσης για τους αγιογράφους.

Τρύπες της ζωής ονομάστηκαν τα πηγάδια στο θεματικό αυτό ταξίδι, λόγω του ζωοδόχου νερού τους. Έτσι, το πηγάδι, η 'τρύπα' στη σάρκα της γης, έξω από το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης καλωσορίζει τους επισκέπτες με μια έκπληξη. Κατασκευάστηκε για να εξασφαλίζει νερό σε κάποιο σπίτι της αρχαιότητας, όμως κάποια στιγμή στέρεψε για να «σφραγιστεί» τον 2ο αι. μ.Χ. από το λιθόστρωτο ενός μικρού λουτρού και να ξεχαστεί. Σήμερα, 2.000 χρόνια μετά, βρέθηκε πάλι στην ανασκαφή (ακόμα μια οπή) για να αποτελέσει σήμερα μια άλλη πηγή ζωής, αυτή της ελπίδας που δίνει στους επισκέπτες όταν πετούν μέσα νομίσματα 'κλείνοντας' μια προσωπική ευχή.

Στον μουσειακό περίπατο, που θα διαρκέσει μέχρι τον Μάιο 2011, συμμετέχουν 16 μουσεία: το Αρχαιολογικό Μουσείο Κεραμικού, το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, το Εβραϊκό Μουσείο της Ελλάδος, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, η Εθνική Πινακοθήκη, το Ελληνικό Παιδικό Μουσείο, το Κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος», το Μουσείο της Ακρόπολης, το Μουσείο του Αρχαιολογικού Χώρου της Αγοράς, το Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Οργάνων, η Συλλογή Φοίβου Ανωγειανάκη, το Κέντρο Εθνομουσικολογίας, το Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, το Μουσείο Μπενάκη, το Μουσείο Τηλεπικοινωνιών και το Πολεμικό Μουσείο Αθηνών.

Μέγας χορηγός είναι η εταιρία «Ελλάκτωρ» και χορηγός επικοινωνίας το «ΜEGA».

Πηγή: Η Καθημερινή (26.11.2010).