Η συνωμοσία της σιωπής σε οικογένεια και σχολείο, η ύπουλη ψυχολογική βία και το διαδίκτυο

Για την Ελεν Κάουι, καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σάρεϊ και διευθύντρια του Βρετανικού Παρατηρητηρίου για την Προαγωγή της Μη Βίας (UΚ Οbservatory for the Ρromotion of Νon-Violence), το «bullying» («εκφοβισμός») δεν κάνει διακρίσεις σε σχολεία. Εμφανίζεται σε «καλά» και «κακά», δημόσια και ιδιωτικά, πολυφυλετικά και μη, έχει θύτες και θύματα αγόρια και κορίτσια, είναι ένα υπαρκτό κοινωνικό φαινόμενο. Η Ελεν Κάουι ήταν προσκεκλημένη στην Αθήνα, στο πλαίσιο επιστημονικής ημερίδας με θέμα «Πρόληψη και αντιμετώπιση του εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο» που διοργάνωσε η ΕΨΥΠΕ (Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου). Στη συνέντευξη που παραχώρησε στο «Βήμα» μίλησε για τα διαφορετικά είδη εκφοβισμού (από τα πλέον εμφανή, μέσα στο προαύλιο και στο Διαδίκτυο, έως τα πλέον υπόγεια) που παρελαύνουν και στην Ελλάδα αλλά και γενικότερα για τους τρόπους με τους οποίους γονείς και εκπαιδευτικοί μπορούν να βρίσκονται σε εγρήγορση προκειμένου να θωρακίσουν τη συναισθηματική υγεία των παιδιών.

Το βασικό πρόβλημα με το «bullying», όπως επισημαίνει η βρετανή ειδικός, είναι ότι περιβάλλεται από εκκωφαντική «συνωμοσία σιωπής» μέσα στην οικογένεια και στο σχολείο. Τα ίδια τα θύματα του εκφοβισμού συχνά φοβούνται να μιλήσουν. Υπάρχουν βέβαια συμπτώματα που μπορούν να κρούσουν τον κώδωνα του κινδύνου: «Το παιδί που έχει πέσει θύμα εκφοβισμού εμφανίζει χαμηλή αυτοεκτίμηση, βιώνει άγχος και ανασφάλεια,συχνά κατηγορεί τον εαυτό του και μπορεί να παρουσιάσει μαθησιακές δυσκολίες και συμπτώματα κατάθλιψης».

Εκτός από τη σωματική και τη λεκτική βία, οφείλει κανείς να βρίσκεται σε επιφυλακή και για άλλα, πιο «υπόγεια» είδη εκφοβισμού. Το κορίτσι π.χ. που λέει στη διπλανή του: «Αν δεν μου δώσεις το τετράδιό σου να αντιγράψω τις ασκήσεις, δεν θα είμαι πια φίλη σου».«Υπάρχουν» αναφέρει η Ελεν Κάουι «κάποια πολύ ύπουλα είδη έμμεσου “bullying”.Τα βιώνουν περισσότερο τα κορίτσια, σε αντίθεση με τα αγόρια που εμπλέκονται περισσότερο σε περιστατικά σωματικής βίας. Ισως το πιο σκληρό εξ αυτών είναι όταν μια ομάδα αποφασίζει να αφήσει κάποιον “απ΄ έξω”. Αυτός που μένει εκτός ομάδας απομονώνεται και η ζωή του γίνεται κόλαση. Ειδικά το παιδί που βλέπει μέρα με τη μέρα τούς συνομηλίκους του να το αποφεύγουν και να μην τού μιλάνε μπορεί να σκεφθεί ακόμη και την αυτοκτονία».

Στην ερώτηση από τι κινδυνεύει σήμερα η παιδική ηλικία στις δυτικές κοινωνίες και από τι οφείλουμε πρωτίστως να τη διαφυλάξουμε, η Ελεν Κάουι αποφαίνεται ότι «είναι πολλές οι παγίδες για τα σημερινά παιδιά.Μια από αυτές είναι η σχεδόν παγκόσμια δυνατότητα πρόσβασης που έχουν στο Διαδίκτυο.Πολλά από τα βιντεοπαιχνίδια έχουν,χωρίς να υπάρχει λόγος,υπερβολικά βίαιο περιεχόμενο. Εταιρείες χωρίς ηθικούς φραγμούς διαφημίζουν τρόφιμα εντελώς ανθυγιεινά για τα παιδιά. Την ίδια στιγμή ενήλικοι χωρίς ηθικoύς φραγμούς υιοθετούν online την ταυτότητα του ανηλίκου. Τέλος, τα παιδιά που σπαταλούν υπερβολικά πολλές ώρες στα διάφορα sites κοινωνικής δικτύωσης κινδυνεύουν να αποκοπούν από ρεαλιστικές σχέσεις στον αληθινό κόσμο» . Κάπου εδώ ελλοχεύει και o διαδικτυακός εκφοβισμός (cyberbullying). Στα τέλη του περασμένου Σεπτεμβρίου οι ΗΠΑ ήρθαν αντιμέτωπες με ένα παλιρροϊκό κύμα αυτοκτονιών αμερικανών εφήβων που δεν άντεξαν τον ανηλεή ψηφιακό διασυρμό τους. Ο 18χρονος φοιτητής Τάιλερ Κλέμεντι πήδηξε από τη γέφυρα «Τζορτζ Ουάσινγκτον» (το διαμήνυσε ο ίδιος μέσω Facebook) επειδή κάποιοι «φίλοι» του βιντεοσκόπησαν κρυφά με web camera τη συνεύρεσή του με άλλον άνδρα, «αναρτώντας» πανηγυρικά την ομοφυλοφιλία του στο Διαδίκτυο. Η «γκάμα» του cyberbullying είναι ευρύτατη (e-mail, κινητά τηλέφωνα, γραπτά μηνύματα, βίντεο κλιπ, online chat, φωτογραφίες, προσωπικές ιστοσελίδες) ενώ διανθίζεται διαρκώς με τα νέας εσοδείας τεχνολογικά γκάτζετ.

Σε αυτό το είδος συγκεκαλυμμένου ψυχολογικού εκφοβισμού μέσα από τα ηλεκτρονικά μέσα συμπεριλαμβάνονται η ψηφιακή παρενόχληση (cyberstalking), η διάδοση φημών και η κοινωνική απομόνωση, τα πειράγματα, οι κοροϊδίες και τα υποτιμητικά σχόλια, ακόμη και οι απειλές κατά της σωματικής ακεραιότητας ενός παιδιού ή της οικογένειάς του. Σύμφωνα με την κυρία Κάουι «το πρόβλημα με τον εκφοβισμό στον κυβερνοχώρο είναι ότι σε πολλές περιπτώσεις τα παιδιά δεν γνωρίζουν ποιος είναι αυτός που τα εκφοβίζει καθ΄ ότι οι “νταήδες” του Διαδικτύου συχνά κρύβονται μέσα στην ανωνυμία των chatroom υιοθετώντας ψευδώνυμα και avatar (=εικονικά alter ego)».

Τα ίδια τα μέσα μαζικής ενημέρωσης παίζουν σημαντικό ρόλο στην ενημέρωση και στην ευαισθητοποίηση γύρω από το cyberbullying. Ενίοτε «παραφουσκώνουν» περιστατικά, σπέρνοντας τον πανικό. «Από την άλλη πλευρά, στη Βρετανία τουλάχιστον» επισημαίνει η βρετανή ειδικός «πολλά μίντια σπεύδουν κατά καιρούς να ενημερώσουν και να να προτείνουν λύσεις.Κάπως έτσι προέκυψε ένα εξαιρετικά χρήσιμο Καταστατικό Ψηφιακού Αλφαβητισμού (medialiteracy. org), το οποίο εστιάζει στο ότι όλοι πρέπει να αγκαλιάσουμε τις ευκαιρίες που μας παρέχει το Διαδίκτυο,δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στον ψηφιακό αλφαβητισμό και στην εξοικείωση όλων των γενεών με τα καινούργια τεχνολογικά μέσα.Μόνο εξοπλίζοντας και τα παιδιά και τους ενηλίκους με την κριτική σκέψη που θα τούς επιτρέψει να κατανοήσουν τα διαφορετικά πρόσωπα του διαρκώς μεταβαλλόμενου ψηφιακού σύμπαντος,θα μπορέσουμε να εγγυηθούμε την ψηφιακή μας ασφάλεια.Αυτό που πρέπει πρωτίστως να αντιληφθούμε είναι ότι ο κυβερνοχώρος είναι μια προέκταση του κόσμου μας». Με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

«Οι ενήλικοι πρέπει να συνεχίσουμε τον διάλογο με τα παιδιά ώστε να γνωρίζουμε τι κάνουν online και να μπορούμε να τα προστατεύουμε από κινδύνους.Είναι ανάγκη να είμαστε κοντά τους,να τους προσφέρουμε ζεστασιά και στήριξη» τονίζει καταλήγοντας ηΕλεν Κάουι.«Να μοιραζόμαστε μαζί τους τις αξίες μας και να τα βοηθάμε να διαμορφώνουν τις δικές τους.Να τα αφυπνίζουμε στις απειλές του περιβάλλοντος.Να τους δείχνουμε ότι πρέπει να καταδικάζουν τη βία και ότι υπάρχουν εναλλακτικοί τρόποι να λύνουν τις διαφορές τους.Να τα μάθουμε να νοιάζονται για τους άλλους και να αναπτύσσουν ένα αίσθημα ευθύνης απέναντι στους πιο ευάλωτους».

Διαβάστε περισσότερα στο Βήμα (28.11.2010).