OpenAIRE: Ανοικτή πρόσβαση στα επιστημονικά αποτελέσματα της ΕΕ

Ανοικτή πρόσβαση στα αποτελέσματα της έρευνας που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση θα έχουν οι ερευνητές, οι επιχειρήσεις, αλλά και ο κάθε πολίτης, χάρη στην υποδομή OpenAIRE (Open Access Infrastructure for Research in Europe) που εγκαινίασε πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε εκδήλωση στο Πανεπιστήμιο της Γάνδης, στο Βέλγιο. Μια ενιαία διαδικτυακή πύλη θα παρέχει δωρεάν πρόσβαση στις επιστημονικές δημοσιεύσεις των Ευρωπαίων ερευνητών, οι οποίες προκύπτουν από ευρωπαϊκά έργα, ιδίως στους τομείς της Υγείας, της Ενέργειας, του Περιβάλλοντος, των ΤΠΕ, των Ερευνητικών Υποδομών, των Κοινωνικο-οικονομικών και Ανθρωπιστικών επιστημών και της Επιστήμης στην Κοινωνία.

Στόχος του έργου OpenAIRE (http://www.openaire.eu) είναι να ενισχυθεί η προβολή και η αναγνωρισιμότητα της ευρωπαϊκής έρευνας, καθώς και η αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων προς όφελος της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας και της ποιότητας ζωής των Ευρωπαίων πολιτών. Πρόκειται για ένα σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση της πλήρους και ανοικτής πρόσβασης σε επιστημονικές δημοσιεύσεις που μπορεί να επιτρέψει, παραδείγματος χάριν, σε ασθενείς που πάσχουν από σπάνιες ασθένειες, την πρόσβαση στα πλέον πρόσφατα αποτελέσματα της έρευνας στον τομέα της ιατρικής ή να δώσει τη δυνατότητα στους επιστήμονες να ενημερώνονται σε πραγματικό χρόνο για τις εξελίξεις στον τομέα τους.

Η αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Neelie Kroes, αρμόδια επίτροπος για το Ψηφιακό Θεματολόγιο, δήλωσε σχετικά: "Η εγκαινίαση της υποδομής OpenAIRE σηματοδοτεί ένα πολύ σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση της ανοικτής χρήσης των αποτελεσμάτων της έρευνας που χρηματοδοτείται από την ΕΕ, προς αμοιβαίο όφελος. Οι επιστημονικές γνώσεις έχουν τη δύναμη να μεταμορφώνουν τη ζωή μας προς το καλύτερο - είναι εξαιρετικά πολύτιμες για να παραμένουν κλειδωμένες. Επιπροσθέτως, κάθε πολίτης της ΕΕ έχει δικαίωμα πρόσβασης και δικαίωμα να επωφελείται από γνώσεις που παράγονται χρησιμοποιώντας δημόσια κονδύλια."

Σύμφωνα με την Maire Geoghegan-Quinn, επίτροπο αρμόδια για την Έρευνα, την Καινοτομία και την Επιστήμη, "Οι επιστήμονες χρειάζονται την πρόσβαση στα ερευνητικά αποτελέσματα προκειμένου να μεγιστοποιήσουν το δυναμικό των μελλοντικών εργασιών στους ίδιους τομείς. Η βιομηχανία και οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις χρειάζεται να γνωρίζουν πού να αναζητήσουν τα ερευνητικά αποτελέσματα, προκειμένου να τα αξιοποιήσουν για τη δημιουργία θέσεων εργασίας και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Η υποδομή OpenAIRE θα συμβάλλει σημαντικά στη βελτίωση της διακίνησης των επιστημονικών γνώσεων εντός της Ευρώπης και, συνεπώς, στην ανάπτυξη πραγματικής καινοτομίας στην Ένωση".

Αξίζει να σημειωθεί ότι περίπου 2,5 εκατομμύρια ερευνητικά άρθρα δημοσιεύονται σε 25.000 επιστημονικά περιοδικά κατόπιν αξιολόγησης από κριτές, καθώς και σε πρακτικά συνεδρίων σε παγκόσμιο επίπεδο ετησίως. Επί του παρόντος, μόνο το 15%-20% των εν λόγω άρθρων διατίθενται σε αποθετήρια ή επιστημονικά περιοδικά ανοικτής πρόσβασης. Τα υπόλοιπα είναι προσβάσιμα μόνο μέσω του συστήματος "πληρωμής ανά ανάγνωση" ή μέσω συνδρομητικών εντύπων. Η χρηματοδοτούμενη από την ΕΕ υποδομή OpenAIRE σκοπεύει να επιτρέψει την πρόσβαση σε όλες τις επιστημονικές δημοσιεύσεις και δεδομένα που παράγονται από έρευνα χρηματοδοτούμενη από το 7ο Πρόγραμμα Πλαίσιο για την Έρευνα (7ο ΠΠ) καθώς και από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας (ΕΣΕ). Από το 2007 που ξεκίνησε το 7ο ΠΠ έχουν χρηματοδοτηθεί περίπου 10.000 ερευνητικά έργα.

Συγκεκριμένα, το OpenAIRE καλύπτει επτά θεματικές περιοχές του 7ου ΠΠ (Υγεία, Ενέργεια, Περιβάλλον, Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνιών, Ερευνητικές Υποδομές, Κοινωνικο-οικονομικές και Ανθρωπιστικές Επιστήμες, Επιστήμη στην Κοινωνία), που συγκεντρώνουν το 20% του συνολικού προϋπολογισμού και έχουν σημαντικό κοινωνικό αντίκτυπο για τους Ευρωπαίους πολίτες. Επίσης, αφορά τα έργα που χρηματοδοτούνται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας (Ειδικό Πρόγραμμα ΙΔΕΕΣ του 7ου ΠΠ).

Οι ερευνητές που χρηματοδοτούνται από τα παραπάνω προγράμματα έχουν πλέον την υποχρέωση να δημοσιοποιούν τα αποτελέσματα της έρευνάς τους σε κάποιο αποθετήριο ανοικτής πρόσβασης, σε διάστημα 6-12 μηνών μετά την αρχική τους δημοσίευση. Έτσι, τα αποτελέσματα της επιστημονικής έρευνας θα είναι προσβάσιμα από όλους, μέσω του Διαδικτύου. Το OpenAIRE φιλοδοξεί επίσης να οδηγήσει σε νέους τρόπους ευρετηρίασης, σχολιασμού, κατάταξης και σύνδεσης ερευνητικών αποτελεσμάτων, καθώς και σε νέες μεθόδους αυτοματισμού της όλης διαδικασίας. Αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει και το έναυσμα για την ανάπτυξη νέων υπηρεσιών, οι οποίες θα αξιοποιούν περαιτέρω την υποδομή πληροφοριών την οποία παρέχει το OpenAIRE.

Το OpenAIRE έχει αναπτύξει τις κατάλληλες τεχνολογικές υποδομές και τους μηχανισμούς υποστήριξης για τον εντοπισμό, την απόθεση, την πρόσβαση και την παρακολούθηση άρθρων που έχουν προέλθει από χρηματοδότηση της ΕΕ. Παρέχει, επίσης, εργαλεία και υπηρεσίες όπως το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ηλεκτρονικής Υποστήριξης, τα Εθνικά Κέντρα Ανοικτής Πρόσβασης (National Open Access Desks) και υπηρεσίες διαχείρισης επιστημονικών δεδομένων. Οι ερευνητές θα μπορούν να υποβάλλουν τις εργασίες τους σε ιδρυματικά ή θεματικά ηλεκτρονικά αποθετήρια ή απευθείας στο αποθετήριο του OpenAIRE. Όλα τα επιστημονικά άρθρα θα είναι προσβάσιμα μέσω της διαδικτυακής πύλης του έργου (www.openaire.eu).

Το έργο, το οποίο υποστηρίζει και υλοποιεί το Πιλοτικό Πρόγραμμα Ανοικτής Πρόσβασης του 7ουΠΠ για την έρευνα της ΕΕ (Open Access Pilot in FP7) και τις Οδηγίες του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας για την Ανοικτή Πρόσβαση (ERC Scientific Council Guidelines for Open Access), ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 2009 και έχει διάρκεια 3 έτη. Συμμετέχουν σε αυτό 38 φορείς από 27 ευρωπαϊκές χώρες, οι οποίοι διαθέτουν υψηλή τεχνογνωσία σε υποδομές για την Ανοικτή Πρόσβαση στη γνώση, με συντονιστή το Τμήμα Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών του Eθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ) συμμετέχει στο έργο ως Κέντρο Ανοικτής Πρόσβασης για την Ελλάδα. Με τον ρόλο αυτό, το ΕΚΤ θα συνδράμει τους Έλληνες επιστήμονες να καταθέσουν σε αποθετήρια ανοικτής πρόσβασης τις δημοσιεύσεις τους.