Αναμόρφωση Κρατικών Λογοτεχνικών Βραβείων

Σύμφωνα με την ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού, «πράξη γίνεται η δέσμευση του Υπουργού Πολιτισμού και Τουρισμού κ. Παύλου Γερουλάνου για τον εκσυγχρονισμό των θεσμών κρατικών βραβείων στο χώρο του βιβλίου, μετά την ψήφιση των άρθρων 40 και 41 του ν. 3905/2010 («Ενίσχυση και ανάπτυξη της κινηματογραφικής τέχνης και άλλες διατάξεις», ΦΕΚ Α΄ 219/23.12.2010). Συγκεκριμένα αναμορφώθηκαν δύο σημαντικοί θεσμοί των ελληνικών Γραμμάτων: τα Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία και τα Κρατικά Βραβεία Συγγραφής Θεατρικού Έργου αντιστοίχως. Επιπλέον, συμπεριελήφθη στον νέο νόμο ειδική διάταξη) σχετικά με το ψηφιακό βιβλίο (e-book).

Ειδικότερα:

1. Θέσπιση νέων Βραβείων
Θεσπίστηκαν πέντε νέα βραβεία, προκειμένου να αναδειχθούν νέες παραγωγικές δυνάμεις του ελληνικού βιβλίου.

Το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα, που θα απονέμεται σε νέους δημιουργούς μέχρι 35 ετών. Η θέσπιση του εν λόγω Βραβείου έρχεται να προστεθεί στη δέσμη μέτρων που προωθεί το ΥΠ.ΠΟ.Τ. για τη στήριξη της νέας δημιουργίας στον χώρο του βιβλίου μέσω του Προγράμματος Δράσης του Ε.ΚΕ.ΒΙ. (καθιέρωση υποτροφιών για νέους συγγραφείς, διοργάνωση Φεστιβάλ Πρωτοεμφανιζόμενων και Νέων Συγγραφέων, αξιοποίηση ενός «βήματος ιδεών» στο ιστολόγιο του Ε.ΚΕ.ΒΙ. για νεότερους συγγραφείς).

Το Βραβείο Εφηβικού/Νεανικού Λογοτεχνικού Βιβλίου, η θέσπιση του οποίου αποτελούσε πάγιο αίτημα του εκδοτικού κόσμου και των ειδικών σε θέματα παιδικού βιβλίου (αφορά λογοτεχνικά βιβλία τα οποία απευθύνονται σε μεγάλα παιδιά και νέους). Τα τελευταία χρόνια, προκειμένου να καλυφθεί το υπάρχον κενό, απονεμόταν εξ ημισείας το Βραβείο Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου.

Το Βραβείο Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου, το οποίο αντικαθιστά το μέχρι σήμερα υπάρχον «Βραβείο Εικονογράφησης Παιδικού Βιβλίου», και το οποίο θα απονέμεται εξ ημισείας σε συγγραφέα και εικονογράφο. Το καταργούμενο Βραβείο είχε δημιουργήσει έντονες αμφισβητήσεις ως προς το κατά πόσον η εικονογράφηση θα πρέπει να κρίνεται ανεξάρτητα ή όχι από το κείμενο, αφού ήταν συχνό το φαινόμενο ένα βιβλίο της εν λόγω κατηγορίας να έχει άριστη εικονογράφηση αλλά κακό ή μέτριο κείμενο.

Σημειωτέον ότι στο Πρόγραμμα Δράσης του Ε.ΚΕ.ΒΙ. που ανακοινώθηκε πρόσφατα δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στο παιδί και τον έφηβο, που αποτελούν το πιο δυναμικό κομμάτι του αναγνωστικού κοινού.

Το Βραβείο Μετάφρασης έργου της αρχαίας ελληνικής γραμματείας στα νέα ελληνικά, που αναδεικνύει τη σημασία της ενδογλωσσικής μετάφρασης και ενθαρρύνει τη στροφή προς έργα λιγότερο γνωστά και σπανίως μεταφραζόμενα.

Τέλος, ένα Ειδικό Θεματικό Βραβείο που θα απονέμεται σε λογοτεχνικό βιβλίο το οποίο προάγει τον διάλογο για ευαίσθητο κοινωνικό ζήτημα. Στοιχεία που θα πρέπει να λάβει υπόψη της η επιτροπή για την απονομή του βραβείου αυτού είναι η τόλμη και η πρωτοτυπία με την οποία ο συγγραφέας διαπραγματεύεται το εν λόγω ζήτημα καθώς και ο βαθμός στον οποίο το βιβλίο του συμβάλλει στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης.

2. Αλλαγές στη διαδικασία: ενίσχυση της διαφάνειας, του κύρους και του παιδαγωγικού ρόλου των Βραβείων, του πλουραλισμού και της αντιπροσωπευτικότητας των Επιτροπών βράβευσης

Για πρώτη φορά καθορίζεται χρόνος έναρξης των εργασιών των Επιτροπών (Μάιος), χρόνος ανακοίνωσης βραχειών λιστών (Οκτώβριος) και χρόνος ανακοίνωσης (Νοέμβριος) και απονομής των Βραβείων (Δεκέμβριος). Παράλληλα με την ανακοίνωση των βραχειών λιστών καθιερώνεται η υποχρέωση δημοσίευσης αιτιολογημένης έκθεσης η οποία αξιολογεί τη στάθμη και τις τάσεις της ετήσιας λογοτεχνικής παραγωγής. Επιπλέον, λαμβάνεται μέριμνα ώστε με την ανακοίνωση των Βραβείων να δημοσιεύεται το σκεπτικό των αρμοδίων Επιτροπών καθώς και η γνώμη της μειοψηφίας. Έτσι, αφενός δίνεται έμφαση στον παιδαγωγικό ρόλο του θεσμού των Κρατικών Λογοτεχνικών Βραβείων, κι αφετέρου διασφαλίζονται οι μέγιστες δυνατές συνθήκες διαφάνειας και εύρυθμης λειτουργίας των Επιτροπών, ενώ ταυτόχρονα καθίσταται δυνατή η πρόσβαση του πολίτη σε κάθε φάση της διαδικασίας βράβευσης.

Τροποποιείται εξάλλου η σύνθεση των Επιτροπών ώστε να αποδεσμευθούν από αγκυλώσεις, να γίνουν περισσότερο πλουραλιστικές και ανοιχτές στην κοινωνία και, ιδίως, τις νέες τάσεις στον χώρο του βιβλίου.

3. Άλλες σημαντικές αλλαγές

Δυνάμει της νέας νομοθεσίας, τα Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία μπορούν πλέον να απονέμονται τόσο σε Έλληνες πνευματικούς δημιουργούς όσο και σε δημιουργούς που δεν έχουν την ελληνική υπηκοότητα αλλά γράφουν στην ελληνική γλώσσα, συμβάλλοντας έτσι στον εμπλουτισμό αλλά και τη διάδοση της ελληνικής γραμματείας.

Επιπλέον, το Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας μετονομάζεται σε «Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων» ώστε να είναι δυνατή η απονομή του εκτός από λογοτέχνες και σε μεταφραστές για τη συνολική τους προσφορά στα Γράμματα.

Επίσης, για πρώτη φορά αποδεσμεύονται οι Επιτροπές από την υποχρέωση να λαμβάνουν υπόψη τους μόνο βιβλία που περιλαμβάνονται στον κατάλογο της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Διευρύνεται, έτσι, η βάση των κρινόμενων βιβλίων ώστε να αξιολογείται, ει δυνατόν, το σύνολο της λογοτεχνικής παραγωγής κάθε έτους. Απαραίτητες προϋποθέσεις για να ληφθεί υπόψη βιβλίο το οποίο δεν περιλαμβάνεται στον κατάλογο της Εθνικής Βιβλιοθήκης είναι α. αίτηση κάθε ενδιαφερόμενου (τρίτου ή μέλους της Επιτροπής) και β. να προκύπτει με βεβαιότητα η χρονολογία έκδοσής του και να φέρει στο οπισθόφυλλό του αριθμό καταχώρισης (ISBN).

Περαιτέρω, προβλέπεται για πρώτη φορά η αποστολή μέρους των αντιτύπων των βραβευμένων βιβλίων που αγοράζονται από το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού σε καταστήματα κράτησης και καταστήματα κράτησης ανηλίκων, σε μέρη δηλαδή όπου η δυνατότητα πρόσβασης στο πολύτιμο αγαθό του βιβλίου είναι αντικειμενικά περιορισμένη.

Τέλος, καταργούνται τα χρηματικά έπαθλα των διακρίσεων που απονέμονται σε λογοτεχνικά περιοδικά και προβλέπεται αντ’ αυτών η αγορά αντιτύπων των βραβευόμενων περιοδικών και η αποστολή τους σε τμήματα νεοελληνικών σπουδών σχολών του εξωτερικού και του εσωτερικού ή και σε άλλες βιβλιοθήκες, καθώς και σε καταστήματα κράτησης και καταστήματα κράτησης ανηλίκων.

Μετά από τριάντα χρόνια ύπαρξης του θεσμού των Κρατικών Βραβείων Συγγραφής Θεατρικού Έργου, θα μπορούσε κανείς να συνοψίσει τα προβλήματα και τις δυσλειτουργίες του ως εξής: χαμηλή ποιότητα των θεατρικών κειμένων, βραβευμένα θεατρικά έργα τα οποία δεν παρουσιάζονται από σκηνής, ελάχιστη δημοσιότητα του θεσμού, αμφιλεγόμενη σύνθεση των επιτροπών κρίσεως. Όλα αυτά, τα τελευταία ιδίως χρόνια, δημιούργησαν μία εικόνα υποβάθμισης του θεσμού.

Με βάση τη νέα νομοθεσία:

1. Ο διαγωνισμός των Κρατικών Βραβείων Συγγραφής Θεατρικού Έργου προκηρύσσεται κάθε δύο χρόνια, ώστε να ανταποκρίνεται στην ελληνική θεατρική πραγματικότητα.

2. Καθιερώνεται ένα βραβείο ανά κατηγορία διαγωνισμού, ώστε να μην υπάρχει πληθωρισμός βραβείων (εννέα με βάση την καταργηθείσα υπουργική απόφαση).

3. Κατοχυρώνεται ρητά η δυνατότητα επιχορήγησης για το ανέβασμα έργων που έχουν βραβευθεί στον διαγωνισμό των Κρατικών Βραβείων Συγγραφής Θεατρικού Έργου, εφόσον προταθούν από θίασο του ελεύθερου θεάτρου, μέσω της διαδικασίας των ετήσιων επιχορηγήσεων. Παράλληλα, θεσπίζεται υποχρέωση της αρμόδιας Διεύθυνσης του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού να διαβιβάζει τα βραβευμένα έργα στους Καλλιτεχνικούς Διευθυντές του Εθνικού Θεάτρου και του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, προκειμένου να διερευνηθεί η δυνατότητα ένταξής τους στον καλλιτεχνικό προγραμματισμό των εν λόγω Θεάτρων.

4. Τέλος, ενισχύεται η δημοσιότητα του θεσμού, με την καθιέρωση της απονομής των Βραβείων ταυτόχρονα με την απονομή των Κρατικών Λογοτεχνικών Βραβείων.

Σημειώνεται ότι η θητεία των εν ενεργεία μελών των Επιτροπών τόσο των Κρατικών Λογοτεχνικών Βραβείων όσο και των Κρατικών Βραβείων Συγγραφής Θεατρικού Έργου παρατείνεται μέχρι την ολοκλήρωση του εν εξελίξει έργου τους, οπότε και θα λήξει αυτοδικαίως.

Με το άρθρο 46 παράγραφος 15 του ν. 3905/2010 τροποποιήθηκε η ισχύουσα νομοθεσία (παράγραφος 3α του άρθρου 1 του ν. 2557/1997, ΦΕΚ 271 Α΄) ώστε να υπαχθεί στην έννοια του βιβλίου και οποιοσδήποτε τύπος ψηφιακού κειμένου (αρχείου) που αναπαράγει ακριβώς το περιεχόμενο συγκεκριμένου βιβλίου καθώς και το ηλεκτρονικό βιβλίο (e-book).

Πηγή: Η Καθημερινή (12.01.2011).