Η «Βιογραφία του Καρκίνου»

Για πολλούς ανθρώπους στον ανεπτυγμένο κόσμο, η πίστη στην πρόοδο της ιατρικής έχει πάρει τη θέση της θρησκείας ως παρηγοριά στη βεβαιότητα του θανάτου. Ένα μεγάλο μέρος των πόρων και των προσπαθειών που στο παρελθόν αφιερώνονταν στην αναζήτηση της μεταθανάτιας ζωής σήμερα αφορούν την καταπολέμηση του καρκίνου. Αντί για εκκλησίες και τζαμιά, έχουμε μεγάλα νοσοκομεία, γιγαντιαίες φαρμακευτικές εταιρείες και λαμπρά ερευνητικά ινστιτούτα για τον καρκίνο.

Παρόλο που στον ανεπτυγμένο κόσμο ένας στους τρεις θα πεθάνει από καρκίνο, παραμένει γεγονός ότι ένας στους τέσσερις θα τον νικήσει. Και ποιος από μας θα αρνιόταν την ευκαιρία να αναβάλει τον θάνατό του;

Αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης, ο Σιντάρτα Μακέρζι έγραψε ένα βιβλίο που το ονόμασε «Ο αυτοκράτορας των ασθενειών: μια βιογραφία του καρκίνου» (εκδ. Fourth Estate). Σ’αυτό αποδίδει στην ασθένεια μια «προσωπικότητα». Και εξηγεί ότι ο καρκίνος δεν είναι μια απλή ασθένεια, αλλά ένα σύνολο τουλάχιστον 200 ασθενειών, που χαρακτηρίζονται από την υπερβολική ανάπτυξη των κυττάρων που απαρτίζουν το σώμα μας και προκαλούνται από την κατάρρευση των σύνθετων γενετικών ελέγχων του πολλαπλασιασμού τους.

Όπως συμβαίνει με το μεγαλύτερο μέρος της επιστημονικής έρευνας, η πρόοδος οδηγεί σε ακόμη βαθύτερα μυστήρια και αβεβαιότητες. Ο καρκίνος, γράφει ο Βρετανός νευροχειρούργος Χένρι Μαρς στους Τάιμς, είναι μια πολύ, πολύ σύνθετη ασθένεια.

Το βιβλίο περιλαμβάνει τις ιστορίες αρκετών ασθενών που έχει αναλάβει ο Μακέρζι. Και το βασικό συμπέρασμα του συγγραφέα είναι ότι οι πραγματικοί ήρωες της ιατρικής έρευνας δεν είναι οι γιατροί, αλλά οι ασθενείς. Η γενναιότητα των πρώτων δεν είναι πολλές φορές παρά ένας καθρέφτης της ανδρείας των δεύτερων. Είναι αλήθεια βέβαια ότι αυτό που εκλαμβάνεται ως γενναιότητα και ηρωισμός είναι συχνά η απελπισμένη προσπάθεια του ασθενούς να επικοινωνήσει με τον γιατρό από τον οποίο εξαρτάται η ζωή του.

Η πρόοδος της ιατρικής εξαρτάται από τις τεχνολογικές προόδους και την ετοιμότητα των γιατρών να πάρουν ρίσκα και να υπερβούν τη συμβατική ιατρική γνώση. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της καταπολέμησης της λευχαιμίας με τη χημειοθεραπεία. «Πατέρας» της τελευταίας θεωρείται ο Σίντνεϊ Φάρμπερ, ένας παθολόγος στη Βοστώνη που στα τέλη της δεκαετίας του ’40 άρχισε να χορηγεί δηλητηριώδη χημικά σκευάσματα σε παιδιά που πέθαιναν από οξεία λευχαιμία. Τα πειράματά του τελικά πέτυχαν, αλλά με μεγάλο κόστος, αφού τα φάρμακα εκείνα είχαν τρομερές τοξικές παρενέργειες.

Η ελευθερία που είχαν τότε οι γιατροί να πειραματίζονται, και ιδιαίτερα σε παιδιά, μοιάζει σήμερα εξωφρενική. Ο Μαρς, ένας από τους γνωστότερους νευροχειρούργους της Βρετανίας, γράφει ότι δοκίμασε πρόσφατα να δει αν οι ασθενείς του θα χρειάζονταν μικρότερες δόσεις παυσίπονων στην περίπτωση που κρεμούσε στους τοίχους των δωματίων τους ελκυστικές φωτογραφίες. Εγκατέλειψε όμως την προσπάθεια όταν βρέθηκε αντιμέτωπος με την Επιτροπή Ηθικής του νοσοκομείου στο οποίο εργάζεται.

Το 1971, ο πρόεδρος Νίξον κήρυξε τον πόλεμο στον καρκίνο. Αλλά ο πόλεμος αυτός, ενταγμένος στη μανιχαϊστική λογική της αμερικανικής κουλτούρας, απέτυχε, όπως συνέβη και με αντίστοιχους πολέμους εναντίον της τρομοκρατίας ή των ναρκωτικών. Οι πρώτες επιτυχίες της χημειοθεραπείας εναντίον σπάνιων καρκίνων όπως η λευχαιμία και το λέμφωμα Χόντγκιν δεν επαναλήφθηκαν στους πιο συνηθισμένους καρκίνους των πνευμόνων, του μαστού, του παχέος εντέρου και του προστάτη.

Με την ανάπτυξη της γενετικής ανάλυσης τις δύο τελευταίες δεκαετίες, γνωρίζουμε πλέον ότι οι περισσότεροι καρκίνοι είναι τόσο πολύπλοκοι ώστε δεν μπορεί να θεραπευτούν με μια απλή χειρουργική επέμβαση ή με τα απλά φάρμακα της χημειοθεραπείας. Εχουμε εισέλθει στην εποχή της «στοχευμένης χημειοθεραπείας», κατά την οποία χρησιμοποιούνται φάρμακα σχεδιασμένα να πλήττουν συγκεκριμένα ογκογόνα στελέχη και ότι να δηλητηριάζουν όλα τα διαιρούμενα κύτταρα.

Υπάρχει όμως ένα πρόβλημα με το οποίο ο συγγραφέας δεν ασχολείται: το τεράστιο οικονομικό κόστος της θεραπείας του καρκίνου. Ο καρκίνος είναι κυρίως μια ασθένεια των ηλικιωμένων: ο κίνδυνος να παρουσιάσει την ασθένεια αυτή ένας 80χρονος είναι χίλιες φορές μεγαλύτερος από τον κίνδυνο που παρουσιάζει ένας έφηβος. Η σύγχρονη ιατρική δημιουργεί ένα νέο πληθυσμό ηλικιωμένων ανθρώπων που δεν πεθαίνουν από καρκίνο, αλλά ζουν μ’αυτόν. Όσο περνά ο καιρός, όμως, παρουσιάζουν άλλες, ακόμη ακριβότερες ασθένειες. Η μάχη για την αθανασία έχει ένα κόστος που, για απλούς δημογραφικούς λόγους, η κοινωνία μας δεν μπορεί να το αντέξει.

Πηγή: Η Καθημερινή (17.01.2011).