Ελληνική λογοτεχνία 30 αιώνων σε 560 σελίδες

ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΑΛΕΞΙΟΥ,
Ελληνική Λογοτεχνία. Από τον Ομηρο στον 20ό αιώνα,
εκδ. Στιγμή, σελ. 560

Επειτα από μακροχρόνια πείρα –πείρα ερευνητική, συγγραφική, εκδοτική και διδακτική– ο κορυφαίος αρχαιολόγος και νεοελληνιστής, ομότιμος τώρα καθηγητής της Μεσαιωνικής και Νεώτερης Ελληνικής Λογοτεχνίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Κρήτης, Στυλιανός Αλεξίου κατόρθωσε μέσα σε 560 σελίδες να συνοψίσει και να παρουσιάσει για το ευρύτερο κοινό, αλλά και για τον επαρκή (φιλολογικά) αναγνώστη, την πλούσια ελληνόγλωσση λογοτεχνική παραγωγή σχεδόν τριάντα αιώνων.

Ο Αλεξίου, πριν προχωρήσει στο παρουσιαζόμενο εδώ συνθετικό έργο του, μας έχει δώσει –υπό την ιδιότητα και του αρχαιολόγου– μεγάλον αριθμό αρχαιογνωστικών δημοσιευμάτων (μινωικού ιδίως περιεχομένου) και, κατέχοντας όσο ελάχιστοι σύγχρονοι νεοελληνιστές, την κριτική μέθοδο έκδοσης αξιόλογων λογοτεχνικών κειμένων, προσέφερε στο επιστημονικό φιλολογικό κοινό υψηλής στάθμης και εξαιρετικής ποιότητας κριτικές εκδόσεις μεσαιωνικών και νεοελληνικών λογοτεχνημάτων, συνεχίζοντας και προωθώντας το παράδειγμα ενός άλλου μεγάλου Κρητικού αρχαιολόγου, του Στέφανου Ξανθουδίδη (1864-1928), κριτικού επίσης εκδότη –όπως και ο Αλεξίου– του Ερωτόκριτου (1915).

Ο περιορισμένος χώρος δεν επιτρέπει να αναφερθούμε λεπτομερώς σε ολόκληρο το εκδοτικό έργο του Αλεξίου και στον μεγάλο αριθμό των σχετικών με αυτό πρωτότυπων μελετημάτων του, όπου διατυπώνονται και οι απόψεις της σχετικής βιβλιογραφίας. Περιορίζομαι να μνημονεύσω τις υποδειγματικές εκδόσεις τριών μόνο πολύ σημαντικών έργων της νεοελληνικής γραμματείας: Ερωτόκριτος (1980), Βασίλειος Διγενής Ακρίτης (1985), Διονυσίου Σολωμού Ποιήματα και Πεζά (1994). Εξάλλου, όπως διευκρινίζει και ο συγγραφέας στο τέλος του Προλόγου της Ελληνικής Λογοτεχνίας, «οι θεωρίες ανάλυσης και λογοτεχνικής κριτικής, που έρχονται και παρέρχονται στην εποχή μας όπως οι μόδες, κρατήθηκαν μακριά από την οπτική της παρούσας μελέτης. Η μόνη μέθοδος είναι να δούμε τι λένε οι συγγραφείς». Και αυτό κάνει ο συγγραφέας και στα παραπάνω και στο τωρινό συγκροτημένο βιβλίο, το οποίο αφιερώνεται στη μνήμη του Γιώργου Σεφέρη (1900-1971), «που γνώρισε και εκτίμησε την ελληνική λογοτεχνία τριάντα αιώνων στο σύνολό της» (σελ. 17).

Ειδικότερα, στο νέο βιβλίο του ο Αλεξίου εξετάζει την ελληνική λογοτεχνική παραγωγή: Α΄ της Ελληνικής Αρχαιότητας, Β΄ των Χριστιανικών Χρόνων και του Βυζαντίου, Γ΄ του Νέου Ελληνισμού (Κυπριακή Λογοτεχνία, Κρητική και Κρητοεπτανησιακή Λογοτεχνία, Δημοτικό Τραγούδι, Το γλωσσικό ζήτημα, η Λογοτεχνία στα Επτάνησα, η Λογοτεχνία στην Αθήνα, η Λογοτεχνία της Εποχής της ωριμότητας: Βιζυηνός, Παπαδιαμάντης, Κονδυλάκης, Καβάφης, Παλαμάς, Σικελιανός, Βουτυράς, λογοτεχνική «Γενιά του ’30», Καζαντζάκης, Πρεβελάκης, Καρυωτάκης, Σεφέρης, Ελύτης, Ρίτσος).

Στις σελίδες 7-10 της Ελληνικής Λογοτεχνίας καταχωρίζονται τα λογοτεχνικά έργα και τα ονόματα των δημιουργών που κρίνονται στις υπόλοιπες σελίδες του βιβλίου, ενώ τις σελίδες 547-550 καταλαμβάνει ένα «Χρονολόγιο ελληνικής ιστορίας» και τις σελίδες 551-557 το «Ευρετήριο» των ονομάτων των συγγραφέων, των έργων και των θεμάτων που αναφέρονται στο κυρίως σώμα του βιβλίου.

Η Ελληνική Λογοτεχνία του Στυλιανού Αλεξίου στηρίζεται στην προσωπική επαφή που είχε ο συγγραφέας κατά τον μακρότατο βίο του με τα ίδια τα κείμενα: ως ερευνητής, μελετητής, εκδότης και διδάσκαλος. Είναι ο ώριμος καρπός γνώσεως και ευθυκρισίας μεγάλης και εξαιρετικής χρησιμότητας. Οι απόψεις και οι κρίσεις του (κρίσις ποιημάτων ο δη κάλλιστόν έστι πάντων των εν τη τέχνη, υπαγορεύει Διονύσιος ο Θραξ) διατυπώνονται με σαφήνεια, συντομία και αντικειμενικότητα: το κέρδος του αναγνώστη! Ας σημειωθεί, επίσης, ότι ο συγγραφέας του βιβλίου, ενώ είναι άριστος γνώστης της ελληνικής και της ξένης σχετικής βιβλιογραφίας, αποφεύγει κάθε βιβλιογραφικό φόρτο σε αυτό, περιοριζόμενος στις εντελώς απαραίτητες και αναγκαίες παραπομπές, ώστε η ανάγνωση του έργου να είναι άνετη και τελικά να γίνεται απολαυστική.

Κλείνοντας το σύντομο αυτό σημείωμα για την τόσο σπουδαία και πολύτιμη νέα προσφορά του Στυλιανού Αλεξίου στα ελληνικά γράμματα, επιθυμώ να αναφερθώ στον σχεδιασμό και να εξάρω την τυπογραφική επιμέλεια του βιβλίου που χαρακτηρίζουν όλα τα έργα των εκδόσεων Στιγμή και την καλαισθησία ενός έμπειρου και επινοητικού εκπροσώπου της τέχνης του Γουτεμβέργιου, του Αιμίλιου Καλιακάτσου. Τέλος, εκφράζω την ευχή, γρήγορα η Ελληνική Λογοτεχνία να μεταφραστεί και σε μία από τις ευρύτατα διαδεδομένες ευρωπαϊκές γλώσσες (λ. χ. αγγλική), ώστε να γίνει κτήμα και του ενδιαφερόμενου ξένου αναγνώστη.

Αρθρο του Π. Δ. Μαστροδημήτρη, ομότιμου καθηγητή Νεοελληνικής Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών στην Καθημερινή (03.10.2010).