Αξιοποιώντας το άγχος των εξετάσεων

Το άγχος προκαλεί την ενεργοποίηση του οργανισμού και επομένως σε κάποιο βαθμό μπορεί να λειτουργήσει θετικά, με το να μας κινητοποιήσει προς την επίτευξη του στόχου μας. Οταν όμως η πίεση αυξάνεται και νιώθουμε ότι δεν μπορούμε να ελέγξουμε το άγχος μας, μπορεί να γίνει επικίνδυνο και να μας κάνει να υποφέρουμε.

Το άγχος των εξετάσεων συχνά συνδέεται με τον φόβο που νιώθουν τα παιδιά μήπως δεν τα καταφέρουν, μήπως βιώσουν μιαν αποτυχία. Πίσω από αυτό το συναίσθημα, πολλές φορές υπάρχει ο φόβος μήπως απογοητεύσουν τους Σημαντικούς άλλους και ματαιώσουν τις προσδοκίες τους. Σημαντικοί άλλοι είναι όσοι άνθρωποι είναι σημαντικοί για μας και επηρεάζουν το πώς βλέπουμε τον εαυτό μας (γονείς, φίλοι, εργοδότες, δάσκαλοι κ.λπ.).

Οταν το παιδί έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση και δεν νιώθει σίγουρο για τον εαυτό του, θεωρεί ότι οι επιδόσεις του στις εξετάσεις αντιπροσωπεύουν και την αξία του ως άτομο. Είναι πιθανό, λοιπόν, να προσπαθήσει να ενισχύσει την αυτοεκτίμησή του επενδύοντας σε μια καλή επίδοση στις εξετάσεις («πρέπει να γράψω καλά»). Η ανασφάλεια κι ο φόβος ότι θα απογοητεύσει τις προσδοκίες τόσο τις δικές του όσο και των άλλων εμφανίζεται με τη μορφή αρνητικών σκέψεων: το παιδί σκέφτεται το χειρότερο σενάριο, το σενάριο της αποτυχίας («δεν θα γράψω καλά») κι έτσι μπαίνει σε έναν φαύλο κύκλο ενίσχυσης του άγχους. Συχνά αυτό έχει ως επακόλουθο να μεγαλώνει το άγχος των εξετάσεων και να ακινητοποιείται ο μαθητής («οτιδήποτε και να κάνω δεν θα τα καταφέρω, δεν μπορώ να κάνω τίποτα»), με αποτέλεσμα να πέφτει η επίδοσή του και να εμφανίζονται ψυχοσωματικά συμπτώματα (πονοκέφαλοι, ταχυκαρδία, εφίδρωση).

Το άγχος των εξετάσεων μπορεί, ακόμα, να προκαλέσει και πνευματικά συμπτώματα, όπως δυσκολία συγκέντρωσης, ασθενή μνήμη ή ακόμα και μπλοκάρισμα. Σε συναισθηματικό επίπεδο, το παιδί που βιώνει το άγχος των εξετάσεων είναι πιθανό να έχει συναισθήματα όπως απογοήτευση, θυμό, να είναι ευερέθιστο ή και να νιώθει έντονο το αίσθημα της αποτυχίας.

Το οικογενειακό περιβάλλον διαδραματίζει πρωτεύοντα ρόλο για την ψυχική υγεία των παιδιών, ιδίως σε μια ευαίσθητη περίοδο όπως αυτή των εξετάσεων. Αρχικά, είναι απαραίτητο να είναι ξεκάθαρο για τα παιδιά ότι η αποδοχή και η αγάπη των γονιών τους δεν είναι συνάρτηση της επίδοσής τους στις εξετάσεις: ότι αυτό που κρίνεται στις εξετάσεις δεν είναι η αξία του εφήβου. Καλό είναι οι γονείς να είναι διαθέσιμοι να ακούσουν το παιδί, να το ρωτήσουν πώς βιώνει την περίοδο των εξετάσεων. Ακόμα και μια απλή συζήτηση μπορεί να έχει πολύ θετικά αποτελέσματα και να κάνει το παιδί να εκτονώσει το άγχος του, νιώθοντας ότι ο γονιός το καταλαβαίνει και του συμπαρίσταται.

Είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τα παιδιά, όσο καταβάλλουν την προσπάθειά τους, να νιώθουν ότι έχουν τη στήριξη της οικογένειας. Το να πει ο γονιός «είμαι δίπλα σου στην προσπάθειά σου και σ' αγαπάω» βοηθάει πολύ περισσότερο το παιδί από οποιαδήποτε συμβουλή, π.χ. «τώρα πρέπει να διαβάσεις, μη βγεις με τους φίλους σου» κ.λπ.

Οι οικογένειες των εφήβων πολλές φορές, κατά την περίοδο των εξετάσεων, δίνουν την εντύπωση ότι βρίσκονται σε κατάσταση συναγερμού και ότι αλλάζουν τους ρυθμούς τους, προσαρμόζοντάς τους στον έφηβο. Κάτι τέτοιο, ωστόσο, μπορεί να συμβάλει στη διόγκωση του άγχους του μαθητή. Καλό είναι οι γονείς να διαχειρίζονται το δικό τους άγχος για τις εξετάσεις χωρίς να το μεταφέρουν στο παιδί τους.

Η περίοδος των εξετάσεων είναι μεταβατική και κρίσιμη, τόσο για τον ίδιο τον έφηβο όσο και για τους γονείς. Για τον έφηβο, και ηλικιακά, σηματοδοτεί τη μετάβαση προς τον «κόσμο των ενηλίκων» και ένα πρώτο σκαλοπάτι προς την αυτονομία. Ταυτόχρονα, οι γονείς έχουν να διαχειριστούν την πληροφορία ότι «το παιδί τους μεγάλωσε» και τους δίνεται παράλληλα η ευκαιρία να επεξεργαστούν τη νέα αυτή φάση της οικογένειας και να προσαρμοστούν στις αλλαγές.

Το να μάθουμε να διαχειριζόμαστε το άγχος μας, να μιλάμε για συναισθήματα και σκέψεις, να εμπιστευόμαστε τον εαυτό μας, να εξασκούμαστε στην υπομονή και την επιμονή και κυρίως να μάθουμε να προσαρμοζόμαστε στις αλλαγές είναι δεξιότητες που αποκτούνται και δοκιμάζονται καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής. Μεταβατικές περίοδοι, όπως αυτή των εξετάσεων, μπορούν να μετατραπούν σε μια ευκαιρία να εξασκηθούμε σ' αυτές τις δεξιότητες, μιας και θα είναι χρήσιμες τόσο στον έφηβο όσο και στα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας, όποιο κι αν είναι το αποτέλεσμα των εξετάσεων.

Πηγή: Ελευθεροτυπία (11.05.2010).