Ανατομία του καλού πέναλτυ

«Ο φόβος του τερματοφύλακα πριν από το πέναλτι» έχει την τιμητική του στη λογοτεχνία με το διήγημα του Πέτερ Χάντκε και στον κινηματογράφο με την ομότιτλη ταινία του Βιμ Βέντερς. Ο γκολκίπερ όμως δεν είναι ο μόνος που «τρέμει» αυτή την αναμέτρηση. Το πέναλτι είναι ίσως η περισσότερο συναισθηματικά φορτισμένη στιγμή ενός ποδοσφαιρικού αγώνα, όχι μόνο γι΄ αυτόν που κάθεται κάτω από τα γκολπόστ αλλά και για τον παίκτη που εκτελεί το σουτ, και τελευταία βλέπουμε την ψυχοφθόρο αυτή διαδικασία να επαναλαμβάνεται όλο και συχνότερα στους τελικούς των μεγάλων διοργανώσεων. Η επιστήμη δεν θα μπορούσε να μείνει αμέτοχη μπροστά σε τόσο σασπένς.

Τα τελευταία χρόνια αρκετές επιστημονικές μελέτες- οι περισσότερες από βρετανικά πανεπιστήμια μια και, όπως θα υπενθύμιζαν οι κακεντρεχείς, η Εθνική Αγγλίας πάσχει ιδιαίτερα σε αυτόν τον τομέα- έχουν αρχίσει να διερευνούν διεξοδικά το θέμα. Εν όψει του τελικού του Τσάμπιονς Λιγκ και της διοργάνωσης του Παγκοσμίου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου τα αποτελέσματά τους κάνουν αισθητή την παρουσία τους στον διεθνή Τύπο. Στατιστικές, μαθηματικοί υπολογισμοί, αλλά επίσης ψυχολογικά τεστ και «πραγματικές» μετρήσεις κατά τη δραματική στιγμή του σουτ έχουν τεθεί στην υπηρεσία ενός και μόνου σκοπού: την ανεύρεση μιας συνταγής για το «τέλειο πέναλτι».

Το τέλειο σουτ

Η πρώτη επιστημονικά τεκμηριωμένη συνταγή του είδους παρουσιάστηκε πριν από μία πενταετία από το Πανεπιστήμιο Τζον Μουρς του Λίβερπουλ. Αναλύοντας μαγνητοσκοπημένες φάσεις πέναλτι διάρκειας πολλών ωρών και κάνοντας τους απαραίτητους μαθηματικούς υπολογισμούς οι ερευνητές του Τμήματος Αθλημάτων και Σωματικής Αγωγής κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο μόνος τρόπος για να εξασφαλίσει κανείς το γκολ είναι να στείλει την μπάλα ψηλά, στη δεξιά ή στην αριστερή γωνία του τέρματος, κατά προτίμηση ακριβώς σε απόσταση ενός μέτρου από το οριζόντιο δοκάρι.

Για να επιτευχθεί αυτό υπολόγισαν ότι ο παίκτης θα πρέπει να κλωτσήσει την μπάλα με γωνία 20-30 μοιρών και με ταχύτητα 25-29 μέτρων το δευτερόλεπτο- ούτε λιγότερο ούτε περισσότερο. «Μόνον έτσι εξασφαλίζεται 100% επιτυχία» ήταν το απόφθεγμα των ερευνητών, το οποίο έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την παραδοσιακή αντίληψη των επαγγελματιών του ποδοσφαίρου που θεωρούν ότι το «καλό» πέναλτι χτυπιέται με δυνατό σουτ και χαμηλά.

Ψυχολογία και timing

Η πορτοκαλί στολή του Πετρ Τσεχ φαίνεται ότι πραγματικά «τραβάει» σαν μαγνήτης την μπάλα Οι ψυχολόγοι αντιμετωπίζουν το πέναλτι σαν μια μονομαχία ανάμεσα στον παίκτη που εκτελεί το σουτ και στον τερματοφύλακα που το περιμένει. Ο τελευταίος θεωρείται ότι έχει ένα μικρό πλεονέκτημα: σύμφωνα με τις στατιστικές, το 65%-75% των πέναλτι καταλήγουν σε γκολ, πράγμα το οποίο «ψυχολογικά» σημαίνει ότι όλοι είναι πρόθυμοι να συγχωρήσουν τον γκολκίπερ που δεν κατορθώνει να αποκρούσει την μπάλα αλλά όχι τον παίκτη που αστοχεί: ο Ρομπέρτο Μπάτζιο και ο Ντέιβιντ Μπέκαμ το ξέρουν καλά. Από εκεί και πέρα το πλεονέκτημα κρίνεται σε μικρές αλλά, όπως φαίνεται, αποφασιστικές λεπτομέρειες. Η ταχύτητα στην εκτέλεση, στατιστικά, φαίνεται να ευνοεί τον «εκτελεστή». Αν ο παίκτης χτυπήσει γρήγορα την μπάλα- μέσα σε τρία το αργότερο δευτερόλεπτα από το σφύριγμα- έχει υπέρ του το στοιχείο της έκπληξης. Αν καθυστερήσει περισσότερο από 13 δευτερόλεπτα δημιουργεί στον τερματοφύλακα νευρικότητα, η οποία και πάλι μπορεί να αποβεί υπέρ του. Το ποσοστό επιτυχίας μεγαλώνει επίσης αν το σουτ πραγματοποιηθεί αφού ο τερματοφύλακας κινηθεί. Εδώ όμως απαιτείται προσοχή: ο παίκτης δεν πρέπει να καθυστερήσει περισσότερο από 0,43 χιλιοστά του δευτερολέπτου μετά την κίνηση του τερματοφύλακα, γιατί οι πιθανότητες για γκολ μειώνονται στο μισό.

Το βλέμμα που σκοράρει

Στην περίπτωση του πέναλτι ένα βλέμμα φαίνεται ότι μπορεί να σκοτώσει- τις πιθανότητες επιτυχίας φυσικά και όχι τον αντίπαλο. Το ζήτημα διερευνήθηκε πέρυσι από ψυχολόγους του Πανεπιστημίου του Εξετερ, οι οποίοι ζήτησαν από τους ποδοσφαιριστές της πανεπιστημιακής ομάδας να φορέσουν ειδικά γυαλιά που κατέγραφαν τις κινήσεις των ματιών και να επιδοθούν σε σειρά εκτελέσεων πέναλτι. Στον πρώτο «γύρο» όλα έμοιαζαν με μια «χαλαρή» προπόνηση. Στον δεύτερο γύρο εισήχθη ο παράγοντας του άγχους με ένα έπαθλο 50 λιρών (59 ευρώ) για την καλύτερη εκτέλεση.

Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι όσο πιο αγχωμένοι ήταν οι παίκτες τόσο πιο γρήγορα και για περισσότερη ώρα εστίαζαν το βλέμμα τους στον τερματοφύλακα, με αποτέλεσμα να στέλνουν την μπάλα προς το κέντρο του τέρματος όπου είναι και πιο εύκολο να αποκρουστεί. «Η καλύτερη στρατηγική για τον παίκτη» αποφάνθηκαν οι ερευνητές «είναι να διαλέγει ένα σημείο και να σουτάρει απευθείας εκεί αγνοώντας τον τερματοφύλακα» . Η εξάσκηση σε αυτή τη στρατηγική, προσθέτουν, ευνοεί τον καλό συντονισμό μεταξύ των κινήσεων των ματιών και των κινήσεων του σώματος του ποδοσφαιριστή, οδηγώντας σε μεγαλύτερη ακρίβεια στα σουτ.

Η προδοσία της λεκάνης

Ο τερματοφύλακας, από την πλευρά του, κερδίζει αν κοιτάξει επίμονα και με παρατηρητικότητα τον αντίπαλο «μονομάχο». Το καλύτερο σημείο για να εστιάσει την προσοχή του είναι, σύμφωνα με τις έρευνες, η λεκάνη του παίκτη που εκτελεί το πέναλτι: ειδικά στα τελευταία βήματα πριν από το σουτ η κίνησή της προδίδει την κατεύθυνση που πρόκειται να ακολουθήσει η μπάλα.

Ο γκολκίπερ μπορεί επίσης να επιδοθεί σε κάποια τρικ για να επηρεάσει τις επιλογές του αντιπάλου του. Ερευνητές του Πανεπιστημίου του Χονγκ Κονγκ διαπίστωσαν ότι αν επιλέξει να σταθεί μόλις 6 ως 10 εκατοστά αριστερά ή δεξιά του κέντρου οδηγεί συνήθως αυτόν που εκτελεί το σουτ να στείλει την μπάλα προς την αντίθετη κατεύθυνση, όπου φαίνεται να υπάρχει περισσότερος χώρος.

Οσον αφορά την ψυχολογία αυτού που κάθεται κάτω από τα γκολπόστ, μια μελέτη που διεξήγαγαν ψυχολόγοι του Πανεπιστημίου του Τσίτσεστερ διαφωνεί ως έναν βαθμό με τα ευρήματα της έρευνας συναδέλφων τους του Εξετερ, αν και από εντελώς διαφορετική σκοπιά. Οι ερευνητές ζήτησαν από τερματοφύλακες να αξιολογήσουν αντιπάλους με βάση το βλέμμα και το χρώμα της φανέλας τους. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι γκολκίπερ ένιωθαν περισσότερο ανασφαλείς και θεωρούσαν ότι είχαν λιγότερες πιθανότητες να αποκρούσουν το πέναλτι αν ο αντίπαλος τους κοίταζε κατά πρόσωπο και φορούσε κόκκινη φανέλα, χρώμα το οποίο υποσυνείδητα συνδέεται με τον κίνδυνο και την επιθετικότητα.

Διαβάστε περισσότερα στο άρθρο της εφημερίδας Το Βήμα (16.05.2010).