Σεβασμός στην ιερότητα της γης

Η συγκεντρωτική έκθεση «Δημήτρης Πικιώνης 1887-1968», που εγκαινιάζεται στις 15/12 στο Μπενάκη της Πειραιώς, αποτελεί ευκαιρία να γνωρίσουμε, όχι απλώς άλλο ένα σπουδαίο αρχιτεκτονικό ή καλλιτεχνικό επίτευγμα, αλλά και τα λάθη που κατέστρεψαν τον τόπο και αρρωσταίνουν τις ψυχές, ώστε να αναζητήσουμε θεραπεία. Η διδασκαλία του είναι πολυτίμητη, διότι εκεί ξαναβρίσκουμε, ατόφιες κι ανόθευτες, έννοιες όπως η παράδοση ή η ιερότητα της γης, η βαθιά στρέβλωση των οποίων αποτελεί γενεσιουργό αιτία της σημερινής κρίσης. Ο Πικιώνης τοποθετεί πάνω από τις υλικές, τις ανάγκες του πνεύματος σε δεδομένο τόπο και χρόνο, που δεν καλύπτονται από την άκριτη κι εν παντί τόπω εφαρμογή διανοητικών σχημάτων ή θεωρητικών αισθητικών αρχών. Η παράδοση, για τον Πικιώνη, η επιβίωση πανάρχαιων ρυθμών ή μορφών, είναι το διαρκές πάντρεμα του διεθνούς με το εθνικό, για τη γονιμοποίηση του οικουμενικού και την κατάκτηση του απλού και του φυσικού. Και το εθνικό στην τέχνη δεν είναι η ατομική έκφραση ή αυτοπραγμάτωση του καλλιτέχνη, αλλά η προσπάθεια «να κλείσει μέσα στις γραμμές του την ψυχή του διπλανού του». Αδιάπτωτα επίκαιρη είναι η αγωνία του για τον θανάσιμο τραυματισμό όχι μόνο της μορφής αλλά και της ψυχής του αρχέγονου ελλαδικού τοπίου, η «γαίας ατίμωσις». Η ανεπανόρθωτη καταστροφή της γης απ’ όπου όλοι μας οι πρόγονοι μέχρι την Τουρκοκρατία, «ανέσυραν μέσα από το χώμα και τους βράχους της» μια νέα κάθε φορά μορφή του παγκοσμίου λόγου. Ζητήσαμε από την Αγνή Πικιώνη, δυο μαθητές του, τον Παύλο Καλαντζόπουλο και τον Αλέξανδρο Παπαγεωργίου - Βενετά, και τον καθηγητή Ζήση Κοτιώνη να μιλήσουν για τον άνθρωπο και το έργο.

Προφητικός για το περιβάλλον (Αγνή Πικιώνη, αρχιτέκτων και επιμελήτρια της έκθεσης)

Μετά την αναδρομική έκθεση στην Πινακοθήκη το ’78, αναζητούσαμε χρήματα για να εκδώσουμε το έργο του Πικιώνη: τα κείμενα, τη ζωγραφική, τα αρχιτεκτονικά, μια μελέτη για τη Χίο. Τριάντα χρόνια αργότερα, με την έκδοση της μελέτης, χαρίσαμε όλο το έργο στο Μπενάκη. Η συνολική αυτή έκθεση συνιστά την πιο σωστή αντιμετώπιση (σε όλα τα επίπεδα) που έχει γίνει ποτέ στον Πικιώνη. Ο στόχος είναι να δείξουμε συγκεντρωμένο το έργο μαζί με τα σχετικά ντοκουμέντα για τη ζωή και την εποχή του, ώστε να μπορεί ο επισκέπτης να σχηματίσει ολοκληρωμένη εικόνα. Υπήρξε όμως ένα διάστημα που ο Πικιώνης εγκαταλείφθηκε. Τον είχαν παραμερίσει με τη δικαιολογία ότι η διδασκαλία του ενέχει τον «κίνδυνο» της μίμησης της λαϊκής αρχιτεκτονικής. Το ενδιαφέρον στην Ελλάδα ξαναφούντωσε χάρις σε εκείνο που γεννήθηκε σε Ολλανδία, Ιταλία, Ισπανία, Φινλανδία, Νορβηγία κ.λπ. Ενδεικτική είναι η πρόσφατη ιταλική έκδοση της Selecta που εντάσσει τον Πικιώνη μαζί με τους μεγάλους ανά τον κόσμο αρχιτέκτονες του 20ού αιώνα. Το έργο του αφορά σήμερα τη μεγάλη συζήτηση για τον δημόσιο χώρο. Πολλοί ανακαλύπτουν προφητικά κείμενα του 1933 για την καταστροφή του περιβάλλοντος. Ομως, το έργο αυτό απαίτησε πολλές θυσίες. Ολοι αυτοί οι μεγάλοι καλλιτέχνες που θαυμάζουμε σήμερα δυσκολεύτηκαν πολύ να τα καταφέρουν. Εχουμε ένα γράμμα του Διαμαντόπουλου που του λέει, «δεν αντέχω άλλο, θα πεθάνω από ασιτία». Εναν πίνακα του Τσαρούχη με αφιέρωση: «Στον Πικιώνη έναντι ενός λουτρού».

Διαβάστε περισσότερα στο άρθρο της Καθημερινής (12.12.2010).