Η Θεσσαλονίκη αποκαλύπτεται εκ των έσω

Τα χώματά της φύλαξαν επί αιώνες το διοικητικό κέντρο της Civitas Libera, μιας μεγάλης ρωμαϊκής επαρχίας και τους αρχαιολογικούς θησαυρούς της προγενέστερης ελληνιστικής πόλης. Τα ίδια χώματα σκεπάζουν σήμερα ένα σύγχρονο μουσείο στην καρδιά της Θεσσαλονίκης. Κρυμμένο στα σπλάγχνα της Αρχαίας Αγοράς, το υπόγειο μουσείο, αθέατο από τους περαστικούς, μπορεί πλέον να αφηγηθεί την ιστορία της Θεσσαλονίκης από τον 3ο π.Χ. αι. ώς την πυρκαγιά του 1917, προσφέροντας ταυτόχρονα μια ολοκληρωμένη περιήγηση σε έναν από τους μεγαλύτερους αρχαιολογικούς χώρους που κατόρθωσε να διασώσει η πόλη.

Τίποτε δεν μαρτυρεί την ύπαρξη ενός κτιρίου 1.543 τ.μ. κάτω από τη γη, το οποίο στεγάζει πλέον τα 800 από τα 25.000 ευρήματα. Ανοιξε τις πύλες του ξαφνικά την προπερασμένη εβδομάδα -μολονότι είναι έτοιμο εδώ κι ένα χρόνο- και όσοι τυχαία περιηγούνται την πλατεία, το αναστηλωμένο Ωδείο, το ελληνιστικό λουτρό Βαλανείο, τον μαρμαροσκέπαστο αρχαίο εμπορικό δρόμο, θα εκπλαγούν από τη σύγχρονη κατακόμβη που αντικρίζουν στο τέλος της κρυπτής στοάς.

Πέντε χώροι-διάδρομοι, με εκατοντάδες ευρήματα και εικονικές αναπαραστάσεις, ξεδιπλώνουν παράλληλα την περιπέτεια της αγοράς και της πόλης από την πυρκαγιά του 1917, τους αγώνες ) για τη διάσωση του χώρου από τον αρχαιολόγο Φώτη Πέτσα και τον Τύπο της εποχής με τα επικριτικά πρωτοσέλιδα της «πολεοδομικής γκάφας» που προκάλεσε ο θεμέλιος λίθος (1962) για την ανέγερση του δικαστικού μεγάρου με το οποίο η πόλη ενεργοποιούσε το σχέδιο του Ερνέστ Εμπράρ.

Είκοσι χρόνια διήρκεσαν (1989-2009) οι ανασκαφές, οι αναστηλώσεις, η κατασκευή του μουσείου και η υλοποίηση της μουσειολογικής μελέτης (ΙΣΤ΄ ΕΒΑ) που έκανε η σημερινή διευθύντρια του Αρχαιολογικού Μουσείου κ. Πολυξένη Βελένη.

Η πρώτη ενότητα ταξιδεύει τον επισκέπτη στον 3ο π.Χ. αι. όταν ο χώρος φιλοξενούσε εργαστήρια που κατασκεύαζαν ειδώλια, λυχνάρια, αγγεία οστέινα κι αργότερα (2ος π.Χ. αι.) μια γειτονιά από σπίτια. Επίκεντρο του οικισμού, το Βαλανείο (1ος π.Χ.- 1ος μ.Χ.) - ένα spa της εποχής. Δεν ήταν μόνο ένας χώρος υγιεινής. Λυχνάρια, αγγεία με προχοές που μιμούνται φαλλούς, γυάλινα και πήλινα αγγεία συμποσίου που προέτρεπαν σε χαρά και οινοποσία φανερώνουν την ιεροτελεστία του λουτρού, το οποίο, όπως σημειώνει η επιγραφή, «ήταν κάτι περισσότερο από ένα καλό μπάνιο. Πολυτέλεια, γυμναστική, θέατρο, καλό φαγητό και ό,τι προκύψει…».

Κορμός της έκθεσης, η Αρχαία Αγορά (σώζονται τα 2/3), μια από τις μεγαλύτερες του ρωμαϊκού κόσμου σε μια πόλη προνομιούχα, απαλλαγμένη από την υποχρέωση να καταβάλλει φόρο υποτέλειας στο ρωμαϊκό κράτος. Η πλατεία σφύζει από ζωή επί τέσσερις αιώνες (1oς - 4ος μ.Χ. αι.). Αξεσουάρ του Βαλανείου, τρία γυναικεία αγάλματα (αντίγραφα) με τις τρεις Μούσες (Ερατώ, Κλειώ, Ευτέρπη) που στόλιζαν το σκηνικό μέτωπο του Ωδείου, ένα «σήκωμα» (μαρμάρινη κατασκευή για τη μέτρηση του βάρους των προϊόντων), ο πήλινος γιγάντιος φαλλός με παραστάσεις του Διονύσου για τις τελετές, το μαρμάρινο άγαλμα της Οτακιλίας Σεβήρας -της πρώτης χριστιανής αυτοκράτειρας κατά τον Ζώσιμο- μαρτυρούν, μεταξύ άλλων εκθεμάτων, τη λειτουργία της Αγοράς ώς τα χρόνια του Θεοδοσίου στο 390 μ.Χ., που σήμανε το τέλος της.

Στα μετέπειτα χρόνια εμφανίζονται κινστέρνες και εργαστήρια εφυαλωμένης κεραμικής στα βυζαντινά χρόνια, νοικοκυριά και τεκέδες, βρύσες και κρήνες στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και μια ισπανοεβραϊκή συνοικία. Η πυρκαγιά του 1917 καταστρέφει τα ίχνη. Καμμένα ξύλα και κατεστραμμένες πορσελάνες ενός εβραϊκού σπιτιού, με φόντο τα αποκαΐδια της πύλης, κλείνουν την έκθεση με το σχόλιο του Ιωσήφ Νεχαμά. «Μέσα σ’ αυτή τη γενική δυστυχία, θα σκεφθεί κανείς τη Θεσσαλονίκη;».

Πηγή: Η Καθημερινή (13.07.2010).