Η Αθήνα αναζητεί τη θάλασσά της

Δώδεκα φοιτητές αρχιτεκτονικής από το Πρίνστον και την Πάτρα, έξι από την Ελλάδα, έξι από τις ΗΠΑ, μαζί στην Αθήνα, με ένα και μοναδικό αντικείμενο: πώς αυτή η ιστορική μεγαλούπολη της Ανατολικής Μεσογείου θα υπερβεί την αιώνια αντίφασή της.

Αν και είναι η μόνη πρωτεύουσα της Ευρώπης με τόσο εκτεταμένη ακτογραμμή, εξακολουθεί να έχει στραμμένη την πλάτη της στη θάλασσα. Παρά το αποφασιστικό ρήγμα των Ολυμπιακών Αγώνων, όταν ένα μεγάλο τμήμα του Φαληρικού Ορμου, τέσσερα ολόκληρα χιλιόμετρα, επανασχεδιάστηκε με τελικό στόχο την επανένταξή του στον κορμό και στη ζωή της πόλης. Το βήμα παρέμεινε μετέωρο.
Σήμερα, αυτό το ζωτικό κομμάτι γης, από το Τροκαντερό μέχρι το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας, δείχνει εγκλωβισμένο, πίσω από ένα παραπέτασμα μεγάλων δικτύων: αυτοκινητόδρομοι και τραμ, οι εκβολές του Κηφισού, του Ιλισού. Εκτεταμένες, απροσπέλαστες περιοχές χωρίς χρήση, δίπλα στα Ολυμπιακά ακίνητα του αναξιοποίητου ακόμα γηπέδου Beach Volley και του Tae Kwon Do, προσεχούς μεγάλου συνεδριακού κέντρου της Αθήνας. Πιο πέρα, η πόλη αδημονεί. Μεγάλα ιδιωτικά συγκροτήματα αναψυχής και κατανάλωσης και πίσω από την Εσπλανάδα (τη μοναδική «γέφυρα» σύνδεσης της αστικής ζώνης με το θαλάσσιο μέτωπο) η αχανής έκταση του παλιού Ιπποδρόμου, εκεί όπου έχει χωροθετηθεί το Πολιτιστικό και Εκπαιδευτικό Πάρκο Σταύρος Νιάρχος με τις νέες εγκαταστάσεις της Εθνικής Βιβλιοθήκης και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.

Το 2ο θερινό Εργαστήριο, προϊόν της συνεργασίας του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Πατρών με το Πανεπιστήμιο Πρίνστον στο πλαίσιο μιας ευρύτερης θεματικής με τίτλο «Χαρτογραφώντας την Αθήνα στον 21ο Αιώνα» («Mapping Athens in the 21st Century»), συνέπεσε με τις ανακοινώσεις της υπουργού Περιβάλλοντος για την Αθήνα του 2014. Στην περιοχή που μελέτησαν οι 12 φοιτητές προβλέπεται δημιουργία χώρου πρασίνου, με φυσιογνωμία που θα επαναλαμβάνει τις ποιότητες του πάρκου Νιάρχου. Παρ’ όλα αυτά, το ερώτημα παραμένει και είναι θεμελιώδες: Πώς φέρνεις την πόλη στη θάλασσα και τη θάλασσα στην πόλη, διαπερνώντας τα ανυπέρβλητα εμπόδια των δικτύων υποδομής;

Η πραγματοποίηση μιας σειράς εργαστηρίων με θέμα τη σύγχρονη Αθήνα είναι μια πρωτοβουλία του Προγράμματος Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πρίνστον και του Διευθυντή του, Δημήτρη Γόντικα. Στην υλοποίησή της συνεργάστηκαν το Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Πατρών –με διδάσκοντες και συντονιστές τους Γιάννη Αίσωπο, Αναπληρωτή Καθηγητή και Πέτρο Μπαμπασίκα, Εντεταλμένο Λέκτορα– και η Σχολή Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου Πρίνστον –με διδάσκοντες τους Christine Boyer, Καθηγήτρια και Rafi Segal, υποψήφιο διδάκτορα και διδάσκοντα στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ. «Οι αναλύσεις και οι καταγραφές των ιδιαιτεροτήτων της Αθήνας έδωσαν την ευκαιρία για έξι σχεδιαστικές προτάσεις στη ζώνη του Φαληρικού Ορμου», σχολιάζει ο Γιάννης Αίσωπος. «Οι προτάσεις αυτές, βασισμένες στη θεματική που τις γέννησε, δεν αποτελούν συνολικά master plans, αλλά αποσπασματικές προτάσεις, ιδέες για το μελλοντικό επανασχεδιασμό του θαλάσσιου μετώπου». Δεδομένης της ύπαρξης του υπερυψωμένου αυτοκινητοδρόμου που τρέχει παράλληλα με τη θάλασσα, ο Γιάννης Αίσωπος αντιμετωπίζει θετικά την αναπόφευκτη μετατροπή του Φαληρικού Ορμου σε «νησίδα» μόνον αν γίνει αντιληπτός ως ιδιαίτερος προορισμός και αντιμετωπιστεί ως ένα νέο νησιωτικό τεχνητό τοπίο προσβάσιμο και από τη θάλασσα. «Η σύνδεση με την πόλη θα γίνει με την εναπόθεση χρήσεων που θα συμπληρώνουν, θα εντείνουν ή θα επανερμηνεύουν εκείνες της πόλης. Για να γίνει αυτό, θα πρέπει να γίνουν αντιληπτές, σε μια διαδικασία “ευφυούς αποκάλυψης”, οι ιδιαιτερότητες και τα χαρακτηριστικά του τοπικού που, όμως, έχουν, ταυτόχρονα, αξία και σημασία σε μια παγκοσμιοποιημένη κουλτούρα, για μια πόλη του κόσμου. Μιλώ για την ανάδειξη και επανερμηνεία των συστατικών δομών και στοιχείων του αττικού (παραθαλάσσιου) τοπίου, του τρόπου χρήσης του διευρυμένου δημόσιου χώρου (της πόλης αλλά και της παραλίας) που βασίζεται στη διαρκή διαπάλη του δημόσιου με το ιδιωτικό, του ρόλου του αυτοκινήτου και της μοτοσικλέτας στην αστική καθημερινότητα και την αντίληψη της πόλης, του δημόσιου χώρου ως προορισμού που δεν στηρίζεται στην κατανάλωση, του ρόλου του νερού και της θάλασσας ως στοιχείων επικοινωνίας.

Ο Πέτρος Μπαμπασίκας υποστηρίζει ότι το 2ο Εργαστήριο προσπάθησε να επαναδιατυπώσει αντί να λύσει, στο Φάληρο, το πρόβλημα της σχέσης της πόλης με τη θάλασσα. «Λαξευμένα τεχνητά τοπία που πλημμυρίζουν τη στεριά και βγαίνουν στη θάλασσα, βρίσκοντας δίκτυα στο νερό· ένα λιμάνι–λαϊκή που τροφοδοτεί καθημερινά τη Συγγρού με κυκλαδίτικα προϊόντα· μια παραλία–πάρκινγκ· κοινόχρηστα περιβόλια· στην υπερυψωμένη λεωφόρο Ποσειδώνος μηχανές κινητικής ενέργειας· μεγάλα αντικείμενα που καθρεφτίζουν, προς την πόλη, τη θάλασσα».

«Το Φάληρο είναι έργο πεντηκονταετίας», συνεχίζει. Εμπεριέχει σε στρώσεις την απαξίωση της Φύσης και του δημόσιου χώρου στην Ελλάδα και, χαμηλότερα, έναν μυθικό Σαρωνικό. Τοπικό και διεθνές, μπορεί να αλλάξει το πρόσωπο της Αθήνας και να εφεύρει μια νέα αστική ταυτότητα: υπερμοντέρνα, υβριδική, φανταστική και κατασκευασμένη, χωρίς άλλες καβάντζες και αποδράσεις – στην ύπαιθρο ή σε μιαν άλλη, καλύτερη ζωή. Το Φάληρο είναι το εγγύς αρχιπέλαγο μιας απεγνωσμένης πόλης».

Πηγή: Η Καθημερινή (04.07.2010).