Το ηλεκτρονικό βιβλίο

Είναι σχεδόν σίγουρο ότι όταν ο Vannevar Βush το 1945 δημοσίευε την ιδέα μιας μηχανής διαχείρι σης της γνώσης, την οποία ονόμασε «Μemex», δεν πί στευε ότι ξεκινούσε μια συζήτηση γύρω από την ηλεκτρονική δημοσίευση η οποία θα συνεχιζόταν ως τις μέρες μας. Στο «Μemex» θα μπορούσε κάποιος να αποθηκεύσει βιβλία (σε ηλεκτρονική μορφή), μουσική, εικόνες, περιοδικά και εφημερίδες, να αναζητήσει πληροφορί ες, να περιδιαβεί τεκμήρια που θα συν δέονταν μεταξύ τους δίνοντας στον χρή στη δυνατότητες που δεν μπορούσε τό τε να τις χωρέσει ο νους του ανθρώπου. Ημαστε ούτως ή άλλως στην προ ηλε κτρονικού υπολογιστή εποχή. Εξήντα πέντε χρόνια μετά, ο προβληματισμός δεν είναι αν θα έχουμε βιβλία σε ηλε κτρονική μορφή, αλλά αν θα έχουμε έντυπα βιβλία.

Το πρώτο ηλεκτρονικό βιβλίο εμφανί στηκε για πρώτη φορά το 1987 με τη δημοσίευση της νουβέλας του Μichael Joyce «Αfternoon, a story». Από τότε η «ηλεκτρονική λογοτεχνία» έκανε την επανεμφάνισή της δυναμικά στις 15 Μαρτίου του 2000, όταν ο Stephen Κing διέθεσε αποκλειστικά σε ηλεκτρονική μορφή το βιβλίο του «Riding the Βullet» αντί 2,50 δολαρίων. Τις πρώτες 24 ώρες το βιβλίο πούλησε πάνω από 400.000 αντίτυπα, προκαλώντας την κατάρρευ ση του συστήματος προμήθειας του βι βλίου και δίνοντας το έναυσμα στους εκδότες που παρακολουθούσαν το εγ χείρημα να προβληματιστούν για το μέλλον του ηλεκτρονικού βιβλίου.

Αξίζει να σταθούμε σε ένα παράδειγμα στον χώρο του βιβλίου, στο πρόγραμ μα Gutenberg (http: //www.gutenberg. org/) που τα τελευταία 20 χρόνια προσφέρει δωρεάν πρόσβαση σε ψηφιοποιημένα βιβλία. Το Gutenberg δίνει πρόσβαση σήμερα σε πάνω από 30.000 βιβλία τα οποία δεν υπόκεινται στον νόμο περί πνευματι κών δικαιωμάτων.

Από την άλλη πλευρά, δημιουργούνται ψηφιακές βιβλιοθήκες ως μια προσπά θεια να δοθεί εύκολη και γρήγορη πρό σβαση στην πληροφορία, στα ηλε κτρονικά βιβλία, αλλά και να διατηρη θεί το σπάνιο υλικό που κατέχουν οι πολιτιστικοί οργανισμοί. Αυτά όλα συ νέβαιναν πολύ πριν από το εγχείρημα της Google Βooks. Ακολούθησαν αξι όλογες προσπάθειες, όπως αυτή της Ευρώπης να δημιουργήσει τη δική της ψηφιακή βιβλιοθήκη με πολιτιστικό περιεχόμενο, τη Εuropeana, η οποία στο τέλος του 2011 υπολογίζεται ότι θα έχει πάνω από 20 εκατομμύρια τεκμή ρια (βιβλία, εικόνες, video, ηχητικά τεκμήρια, παρτιτούρες κ.ά.).

Η ηλεκτρονική έκρηξη των πληροφο ριών (και εδώ ο παγκόσμιος ιστός έχει παίξει καταλυτικό ρόλο) και η ραγδαία ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών έχουν κάνει τους χρήστες, κυρίως τους νέ ους, να είναι πιο δεκτικοί στις νέες τε χνολογικές εφαρμογές και η προσαρ μογή τους στο ηλεκτρονικό έντυπο να μην ακολουθείται από ιδιαίτερες αντι στάσεις. Η ιστορία μάς έχει διδάξει ότι η τεχνολογία, όποια ανάπτυξη κι αν έχει και ό,τι καινοτόμες εφαρμογές κι αν προσφέρει, είναι το μέσο με το οποίο ο ανθρώπινος παράγοντας κα θορίζει τις αλλαγές και τις προσαρμογές στα νέα δεδομένα.

Το ελληνικό ηλεκτρονικό βιβλίο είναι ακόμη σε νηπιακή ηλικία. Είναι όμως θετικό το γεγονός να βλέπει κάποιος, έστω και με κάποια καθυστέρηση, εκ δότες να εκδίδουν ηλεκτρονικά βιβλία και να σχεδιάζουν το ψηφιακό τους μέλλον, φορείς όπως το υπουργείο Παιδείας, το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) και ο Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Εργων του Λόγου (ΟΣΔΕΛ) να προβληματίζονται και να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, συγγραφείς να επανα προσδιορίζουν τον ρόλο τους σε αυτό το νέο πεδίο δράσης, βιβλιοπώλες να διεκδικούν κομμάτι του ψηφιακού γί γνεσθαι, βιβλιοθήκες να προσαρμόζο νται στα νέα δεδομένα και βιβλιοθηκονόμους να λειτουργούν ως διαχειριστές μετάδοσης της ηλεκτρονικής γνώσης προς το κοινό τους.

Σε αυτό το νέο τοπίο εκδοτικής παρα γωγής που εμπλέκει περισσότερους φορείς, επαγγέλματα και επιστήμονες απ όσους φανταζόμασταν, το ηλε κτρονικό βιβλίο ήρθε για να μείνει, ήρθε για να δημιουργήσει νέα δεδομένα στον χώρο του βιβλίου. Καλό είναι λοιπόν όλοι μας να αποδαιμονοποιήσου με κάποια πράγματα γύρω από το ηλε κτρονικό βιβλίο.

Διαβάστε περισσότερα στο Βήμα Ιδεών (02.07.2010).