Τα καλά μυαλά θα συνεχίσουν να φεύγουν

Η Αικατερίνη Κουμαριανού είναι από τους ανθρώπους με συμμετοχή και παρουσία στη μεταπολεμική ελληνική κοινωνία. Ιστορικός με αντικείμενο τη μελέτη της ελληνικής παιδείας θεωρημένης εν σχέσει με την ευρωπαϊκή ιστορία των ιδεών, έχει παρουσιάσει ικανό αριθμό δημοσιευμάτων. Διαδέχθηκε τον Κ.Θ. Δημαρά στην έδρα Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Σορβόννης (1978-1983). Δίδαξε επίσης ως επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου. Επί μακρό χρονικό διάστημα δίδαξε ελληνική γλώσσα, λογοτεχνία και ελληνική ιστορία στο αμερικανικό ίδρυμα College Year in Athens.

Η μακρόχρονη συνεργασία της με τον Κ.Θ. Δημαρά, η συμμετοχή της στην ίδρυση του Ομίλου Μελέτης του Ελληνικού Διαφωτισμού και του περιοδικού «Ο Ερανιστής» αποτελούν σημείο αναφοράς στην ακαδημαϊκή της πορεία. Η συνεργασία της εξάλλου με το περιοδικό «Εποχές» διηύρυνε τον κύκλο των μελετών της.

Τα θέματα με τα οποία ειδικότερα ασχολήθηκε καλύπτουν την κίνηση των ιδεών την περίοδο της Τουρκοκρατίας και κατεξοχήν αυτήν του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, καθώς και τα χρόνια της δημιουργίας του ελεύθερου ελληνικού κράτους. Η Αλληλογραφία του Κοραή και θέματα σχετικά με τον Χίο διανοητή, ο περιηγητισμός, η ιστορία του ελληνικού βιβλίου, η πόλη της Αθήνας, η έκδοση της συλλογής φωτογραφιών του Hubert Pernot και πολλά άλλα δημοσιεύματα συνιστούν την προσφορά της.

Το θέμα του Ελληνικού Τύπου και της ιστορίας του από την προεπαναστατική περίοδο και κατόπιν συνιστά τη συμβολή της στον τομέα της ελληνικής δημοσιογραφίας. Εχει επίσης εκδώσει βιβλίο με πρώιμα ευρωπαϊκά δημοσιογραφικά έντυπα, σχετικά με την ιστορία ελληνικών περιοχών (Κύπρος, 16ος αι.).

Πέρα και πάνω απ’ όλα αυτά, όμως, η Αικατερίνη Κουμαριανού είναι ακέραιος, ξεχωριστός άνθρωπος, σε διαρκή εγρήγορση, με ανοιχτό βλέμμα, μια γυναίκα που όση σοφία κι αν απέκτησε στη ζωή της παραμένει απλή και ισότιμη συνομιλήτρια.

Ενα έργο ζωής για τον Ελληνικό Τύπο που έχει ήδη ολοκληρωθεί και εκδίδεται από τις εκδόσεις «Ερμής» και το οποίο αναμένεται να κυκλοφορήσει μέσα στο καλοκαίρι, στάθηκε η αφορμή για μια συνάντηση μαζί της. Σε μια στιγμή που αυτού του είδους οι πνευματικοί άνθρωποι είναι απαραίτητοι περισσότερο από ποτέ, η Αικατερίνη Κουμαριανού δηλώνει με σαφήνεια ότι ο κατάλληλος τρόπος για να βγει η χώρα από το αδιέξοδο είναι η εγρήγορση, η συναίνεση, η συστράτευση.

– Σ’ αυτή τη δύσκολη κατάσταση που περνάει η χώρα, τι σας ανησυχεί περισσότερο;

– Πολύ το γεγονός ότι υπάρχει μια πολιτική εξουσία η οποία μοιάζει να αιωρείται, ωσάν να μην έχει καμία επαφή, και εμείς όλοι αποκάτω να παραμένουμε ως ανίδεοι και ανήμποροι. Μια πολιτική ηγεσία που δεν μπορεί ή αρνείται να αξιοποιήσει τις δυνάμεις αυτού του τόπου. Αυτό με ανησυχεί. Διότι δεν βλέπω μια αποφασιστική κίνηση ώστε να πραγματοποιηθεί η συστράτευση, η συσπείρωση. Βλέπω να καταγινόμαστε συχνά με πράγματα ασήμαντα, την ώρα που ο κόσμος χάνεται, και τις πολιτικές δυνάμεις να κατατρώγονται με τις εσωτερικές τους διαμάχες. Φαίνεται ωσάν κανείς να μην προσπαθεί για κάτι ουσιαστικό όπως είναι ιδίως η συνένωση των δυνάμεων. Φέρνω στον νου μου το παράδειγμα του Κοραή, όταν τον Οκτώβριο του 1820 σε γράμμα του προς τον Κωνσταντίνο Κοκκινάκη, εκδότη του ελληνικού περιοδικού της Βιέννης «Λόγιος Ερμής», την ώρα που ο ελληνικός λαός ήταν ακόμη υπόδουλος, να προτείνει τη δημιουργία ενός Ταμείου Αλληλεγγύης για την προαγωγή των θεμάτων της παιδείας, με την προοπτική ότι όλοι θα συνεισέφεραν σε αυτό, ο καθένας σύμφωνα με τις οικονομικές του δυνατότητες, από τη φτωχή χήρα έως τον πλούσιο έμπορο Ελληνα. Είναι προφανές ότι η πρόταση του Κοραή δεν απέβλεπε απλώς ή μόνο στη συγκέντρωση χρημάτων, αλλά κυρίως ότι μέσω αυτής της ενέργειας θα υπήρχαν οι δυνατότητες συσπείρωσης των δυνάμεων του έθνους σε μια περίοδο κρίσιμη και καθοριστική.

- Υπάρχουν δυνάμεις στην Ελλάδα που μπορούν να σηκώσουν το βάρος της «αναγέννησης»; Γιατί δεν εμφανίζονται στο προσκήνιο;

– Φυσικά και υπάρχουν δυνάμεις. Ο,τι όμως με απασχολεί και μου δημιουργεί ερωτήματα, είναι γιατί δεν χρησιμοποιούνται αυτές οι δυνάμεις. Θα περίμενε κανείς από τις υπεύθυνες ηγεσίες κάποιες σωστές κινήσεις ώστε να πραγματοποιηθεί η συστράτευση. Πιστεύω ότι μια κίνηση αυτής της μορφής θα αποτελούσε και την ασφαλέστερη οδό προς την ανάκαμψη.

– Πώς ανακάμπτει ένας λαός από τις μεγάλες κρίσεις; Τι έχει δείξει η Ιστορία;

– Το ερώτημα είναι πολύ σοβαρό. Οπως καταλαβαίνετε δεν είναι δυνατόν να απαντηθεί με τρόπο πρόχειρο και συνοπτικό. Θα ήθελα να σημειώσω όμως ότι το πρόβλημα σήμερα δεν είναι μόνο ελληνικό. Υπάρχει διεθνώς ανησυχία και αναταραχή, διότι διαπιστώνεται μια γενικότερη επίθεση από την οποία πλήττονται οι λαοί και η δημοκρατία. Ουσιαστικά, η ελευθερία.

Οσον αφορά την κατάσταση όπως έχει διαμορφωθεί στην Ελλάδα την τελευταία περίοδο, θα ήθελα να σημειώσω ότι έχουμε ακολουθήσει έναν δρόμο χωρίς οράματα και σωστό σχεδιασμό, ότι επιδιώξαμε την καθολική ευδαιμονία με γνώμονα τα υλικά αγαθά εις βάρος κάθε πραγματικής κοινωνικής και πολιτισμικής ανάπτυξης.

Πιστεύω ότι αυτό που έχουμε ανάγκη σήμερα, περισσότερο από κάθε άλλο, είναι ο πατριωτισμός. Ενας πατριωτισμός χωρίς εθνοκεντρικές αγκυλώσεις, βασισμένος στις έννοιες της ελευθερίας και της δημοκρατίας. Αλλά και της παιδείας. Οπως του Ρήγα και του Κοραή. Και οι δύο πίστευαν ότι μέσα από τον δίαυλο της παιδείας θα μπορούσε να επιτευχθεί η αναγέννηση του ελληνισμού. Εν μέρει έτσι και έγινε. Σήμερα, αυτό έχουμε ανάγκη. Τον ουσιαστικό πατριωτισμό που δεν έχει να κάνει μόνο με το όνομα των Σκοπίων. Στη σημερινή συγκυρία πιστεύω ότι το νόημα του πατριωτισμού στο οποίο θα πρέπει όλοι να συμφωνούμε, είναι η ανιδιοτελής μέθεξη στα κοινά, η αφοσίωση στο έργο μας, προσπαθώντας ο καθένας από μας να κάνει τη δουλειά του όσο καλύτερα μπορεί, όσο μπορεί πιο έντιμα. Είναι αυτονόητο όμως ότι για να το επιτύχουμε έχουμε ανάγκη από μια εμπνευσμένη ηγεσία, με όραμα και στόχους.

– Η πνευματική ηγεσία στέκεται στο ύψος της;

– Δεν μπορώ να διαχωρίσω τις ευθύνες της πολιτικής και πνευματικής ηγεσίας, οι οποίες αναλογικά ανήκουν σε όλους. Θα ήθελα ωστόσο να επισημάνω ορισμένες συμπεριφορές έκδηλες ιδίως στον πανεπιστημιακό χώρο όπου πολιτικές παρατάξεις, πολιτικά συνθήματα και ακαδημαϊκοί κύκλοι συμφύρονται και διαπλέκονται, ευτελίζοντας και ακυρώνοντας κάθε ακαδημαϊκή διαδικασία.

– Ανησυχείτε μήπως τα καλά μυαλά αυτού του τόπου επιλέξουν να ζήσουν εκτός Ελλάδας;

– Τα καλά μυαλά πάντα έφευγαν και θα εξακολουθήσουν να φεύγουν. Είναι άτομα με δυνατότητες, με ερωτήματα και ανησυχίες, που επιθυμούν να αποκτήσουν περισσότερες γνώσεις, μεγαλύτερες εμπειρίες, καλύτερες συνθήκες έρευνας και εργασίας. Σήμερα, η φυγή είναι ίσως πολύ πιο επιτακτική. Και τούτο διότι τώρα βρισκόμαστε σε ένα κομβικό σημείο, καθώς προκύπτουν για τους νεώτερους θέματα ακόμη και απλής επιβίωσης. Ας ελπίσουμε ότι η λύση του σύνολου ελληνικού προβλήματος θα αποτρέψει την ευρύτερη διαρροή και απώλεια σημαντικών δυνάμεων.

Διαβάστε τη συνέχεια στην Καθημερινή (04.07.2010).