Η λεηλασία της Αργεντινής

Tη λένε Μαρία Βαλντές Νέιλαν. Είναι μία από τους επιζήσαντες μιας τρομερής κοσμοχαλασιάς που έπληξε την Αργεντινή. Πέντε χρόνια μετά, ασφαλής κάπου στην Ευρώπη, υπάλληλος σε μια βιβλιοθήκη, αρχίζει μόλις να ξαναβρίσκει τις λέξεις για να αφηγηθεί όσα έζησε.

Ζούσε στο Μπουένος Αϊρες με τον πατέρα της και εργαζόταν ως γραμματέας σε μια εταιρεία επενδύσεων. Το αγόρι της, ο Αλεχάντρο, ο ωραίος κούριερ της εταιρείας, την πήγαινε βόλτες με τη μηχανή του στην πόλη. Η απειλή της Κοσμοχαλασιάς ανατρέπει όμως την καθημερινότητά τους. Σταδιακά τα κινητά αποτελούν παρελθόν, οι υπολογιστές αντικαθίστανται από γραφομηχανές, οι εκπομπές στην τηλεόραση μειώνονται, τα τρόφιμα λιγοστεύουν, στο κέντρο γίνονται διαδηλώσεις και επεισόδια, ο Αλεχάντρο εξαφανίζεται και η Κοσμοχαλασιά κάνει την επέλασή της. Επαναστατικές ομάδες από την ενδοχώρα εισβάλλουν στην πρωτεύουσα και σπέρνουν τον τρόμο, την καταστροφή και την ερήμωση. Το ηλεκτρικό κόβεται, τα κτίρια καταρρέουν και οι άνθρωποι οχυρώνονται σε όσα απομένουν όρθια. Η Μαρία χάνει τη δουλειά της, περιπλανιέται στους δρόμους, καταλήγει με τον πατέρα της σε ένα νοσοκομείο και για να επιβιώσει γίνεται νοσοκόμα και πόρνη. Δραπετεύει σαν άλλη Σκάρλετ Ο΄ Χάρα με ένα κά ρο μακριά από τη φωτιά και τον θάνατο, και πιάνεται αιχμάλωτη από ιθαγενείς μιας προκολομβιανής φυλής. Επιστρέφει με μια ομάδα έφιππων πολεμιστών στην πόλη, όπου ο πολιτισμός έχει σβήσει και βασιλεύει η βαρβαρότητα. Και καταφέρνει τελικά να αποδράσει επάνω σε ένα πλοίο που σαλπάρει μακριά από τον όλεθρο, τη διάλυση και την έρημο.

Είναι αόριστη αυτή η «Κοσμοχαλασιά» του Μαϊράλ. Μπορεί να παραπέμπει σε βιβλικές καταστροφές, κατακλυσμούς, τυφώνες και φυσικά φαινόμενα, αλλά σχετίζεται με τον ανθρώπινο παράγοντα. Οι λογοτεχνικές περιγραφές του θυμίζουν εικόνες της «Αποκάλυψης» και μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας, η λυγερόκορμη φιγούρα της Μαρίας, με τις ιρλανδικές ρίζες και τον καταρράκτη από τις χαλκοκόκκινες μπούκλες, μοιάζει με κέλτισσα αμαζόνα που βγήκε από τις σελίδες κόμικ που παρουσιάζει ένα μέλλον εσχατολογικής δυστοπίας. Αναπαριστά με λεπτομέρειες μια εφιαλτική Κόλαση, σαν αυτή στην εικόνα με τις ανατριχιαστικές σουρεαλιστικές οπτασίες από τον ομώνυμο πίνακα του Ιερώνυμου Μπος που κοσμεί το εξώφυλλο του βιβλίου, μια ρημαγμένη γη, όπου μέσα σε μια φούχτα σκόνη οι άνθρωποι αντικρίζουν τον φόβο.

Και αν ο συγγραφέας δεν ήταν Αργεντινός, αν το Μπουένος Αϊρες δεν κατονομαζόταν ρητά, ίσως η Χρονιά της ερήμου να ήταν ένα ακόμη μυθιστόρημα «αποκαλυπτικής» λογοτεχνίας. Ωστόσο το βιβλίο, το οποίο εκδόθηκε το 2005, τέσσερα χρόνια μετά τα δεκεμβριανά του 2001 στο Μπουένος Αϊρες, είναι μια αλληγορία για την πολιτική και οικονομική κρίση της Αργεντινής των αρχών της δεκαετίας μας, που ακολούθησε τις εκτεταμένες ιδιωτικοποιήσεις της δεκαετίας του ΄90, για την πείνα, την εξαθλίωση, την ισοπέδωση, την απόγνωση, την οργή, τις κοινωνικές ταραχές και την αποξένωση, μια αλληγορία την οποία ο συγγραφέας δεν προσπαθεί πολύ να συσκοτίσει. Το μυθιστόρημα είναι γεμάτο από περιγραφές που ανακαλούν ακριβείς εικόνες από τα δελτία ειδήσεων: τις διαδηλώσεις στους δρόμους, με τους ανθρώπους που χτυπούν τύμπανα και άδειες κατσαρόλες, τις επιδρομές σε σουπερμάρκετ, τις δεσμεύσεις των τραπεζικών λογαριασμών και τις ουρές στα ανταλλακτήρια συναλλάγματος ενώ το πέσο υποτιμάται κάθε λεπτό που περνάει, τα συσσίτια και τους ανθρώπους που ψάχνουν για τροφή στα σκουπίδια, τους ξεσπιτωμένους που κατασκηνώνουν στο πεζοδρόμιο κάτω από λαμαρίνες και χαρτόκουτα, τις φωτιές και τα οδοφράγματα, τις μάχες των πολιτών με την αστυνομία.

Για τον έλληνα αναγνώστη οι εικόνες είναι πολύ οικείες, αφού παραπέμπουν στη δική μας πραγματικότητα. «Περνούσαν κάτι τύποι που κράδαιναν στειλιάρια... Προχωρούσαν σπάζοντας τζαμαρίες, ξεσηκώνοντας και τον υπόλοιπο κόσμο, μέχρι που άρχισαν όλοι να μπαίνουν μέσα στα μαγαζιά. Γινόταν χαμός. Αρχισαν τα χουλιγκάνικα συνθήματα και οι κλωτσιές στα ρολά των καταστημάτων». Η οικονομική κατάσταση της Αργεντινής, η οποία κατέληξε στην κατάρρευση και στην εξέγερση του Δεκεμβρίου του 2001, είχε μακρύ παρελθόν. Το γνωστό τώρα και σε εμάς Διεθνές Νομισματικό Ταμείο επέβλεπε τη χώρα, η οποία σταδιακά ανακάμπτει κοινωνικά και οικονομικά, χωρίς να έχει ακόμη αναρρώσει. Με τόσες ομοιότητες δεν θέλει και πολύ για να διαβάσουμε το συναρπαστικό μυθιστόρημα του Μαϊράλ. Με την υπενθύμιση ότι η λογοτεχνία δεν ταυτίζεται με την
πραγματικότητα. Η τέχνη υπερβάλλει. Κάποτε πάλι η ζωή την ξεπερνά.

Γεννημένος στο Μπουένος Αϊρες,ο 40χρονος Πέδρο Μαϊράλ ανήκει σε μια φουρνιά νέων,ταλαντούχων λατινοαμερικανών συγγραφέων,τους λεγόμενους «Βοgota 39» (39 συγγραφείς κάτω των 39 ετών που παρουσιάστηκαν στο Ηay Literary Festival στην Μπογκοτά τον Αύγουστο του 2007).Χωρίς να μοιράζονται την ίδια θεματολογία ή κοινούς εκφραστικούς τρόπους,καταφέρνουν να αποτινάξουν επιτέλους την επίδραση των μεγάλων λατινοαμερικανών πεζογράφων του μαγικού ρεαλισμού,του Μάρκες,του Βάργκας Λιόσα,του Φουέντες,και να βρουν τη δική τους φωνή μακριά από τη σκιά των διάσημων προγόνων τους.Πολλοί από αυτούς εξέδωσαν βιβλία με διεθνή απήχηση,όπως ο Αντρές Νιούμαν,ο Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκεθ και ο μεταφρασμένος και στην Ελλάδα Χόρχε Βόλπι.

Η Χρονιά της ερήμου είναι το πρώτο βιβλίο του Μαϊράλ που κυκλοφορεί στα ελληνικά,έργα του έχουν όμως μεταφραστεί σε αρκετές ευρωπαϊκές γλώσσες. Εχει εκδώσει τα μυθιστορήματα «Una noche con Sabrina Love» («Μία νύχτα με τη Σαμπίνα Λαβ»,το οποίο τιμήθηκε με το βραβείο μυθιστορήματος Clarίn το 1998 και το 2000 μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από τον Αλεχάντρο Αγκρέστι με πρωταγωνίστρια την Αργεντινή Σεσίλια Ροθ) και «Salvatierra»,τα διηγήματα «Ηoy temprano» και τις ποιητικές συλλογές «Τigre como los p΄ajaros» και «Consumidor final».Για την οικονομική κρίση στη χώρα του την περίοδο 2001-2002 σε συνέντευξή του έχει σχολιάσει: «Οι χώρες της Λατινικής Αμερικής ζουν σε διαρκή κατάσταση οικονομικής και πολιτικοκοινωνικής κρίσης.Ασφαλώς τα γεγονότα του 2001 ήταν σοκαριστικά,εκείνη ήταν η πρώτη μεγάλη κρίση που βίωσε η γενιά μου,δεν ήταν όμως η μόνη κρίση, ήταν για εμάς μία από τις πολλές...».

Πηγή: Το Βήμα (06.06.2010).