Γονίδια και συναίσθημα

Το συναισθηματικό προφίλ του καθενός μας έχει αναμφίβολα να κάνει τόσο με το DΝΑ όσο και με το περιβάλλον. Σιγά σιγά αρχίζουν να αποκαλύπτονται γενετικές περιοχές, αλλά και μηχανισμοί αντίδρασης στο περιβάλλον που καθορίζουν το πώς νιώθουμε.

Τα συναισθήματα έχουν μνήμες και οι μνήμες συναισθήματα· με τα θετικά συναισθηματικά γεγονότα να τα θυμόμαστε καλύτερα σε σχέση με τα αρνητικά και τα ουδέτερα. Ο όρος συναισθηματικότητα υποδηλώνει μια κατάσταση του οργανισμού, η οποία διαμορφώνεται από οργανικές, εμπειρικές και εκφραστικές αντιδράσεις· στο πλαίσιο αυτό ο όρος συναίσθημα χρησιμοποιείται για να δείξει την εμπειρία που προκύπτει από ένα συναισθηματικό ερέθισμα, όπως ο φόβος, το άγχος, η χαρά κ.ά.

Η γενετική της συναισθηματικότητας είναι μια πρόκληση που πρέπει να υπερβεί σημαντικές δυσκολίες, όπως, για παράδειγμα, τον ακριβή ορισμό του συναισθήματος, τη μέτρησή του και την αποκάλυψη αιτιατών περίπλοκων γενετικών παραγόντων που κωδικοποιούν νευρωνικά μηνύματα, υποδοχείς ορμονών και ένζυμα, προκειμένου να διαμορφωθεί το συναίσθημα/συμπεριφορά· με τη συμβολή της κληρονομικότητας στον έλεγχο της συμπεριφοράς γενικότερα να συμπληρώνεται αναμφίβολα και από τη μεγάλη σημαντικότητα του περιβαλλοντικού παράγοντα.

Υπό το πρίσμα αυτό η έκθεση λ.χ. του ανθρώπου σε ψυχοδραστικές ουσίες ενεργοποιεί έναν σημαντικό μοριακό/μεταγραφικό παράγοντα, τον CRΕΒ, ο οποίος ρυθμίζει στη συνέχεια πολλά γονίδια, τα οποία με τη σειρά τους επάγουν την έκφραση άλλων· για να προκύψει τελικά η σχετική συμπεριφορά, διά του ανάλογου συναισθήματος, π.χ. ή του εθισμού εν προκειμένω. Σ΄ ένα τέτοιο πλαίσιο η κοκαΐνη επάγει λ.χ. την απελευθέρωση της ντοπαμίνης, η οποία προκαλεί ευχαρίστηση.

Σημειώνουμε ότι σ΄ έναν ετερογενή γενετικά πληθυσμό τα γονίδια βρίσκονται στα άτομα με παραλλαγές, ανάλογα με τις οποίες είναι και η συναισθηματική/συμπεριφορική αντίδραση. Η γονιδιακή παραλλαγή λ.χ. Drd4 για τον υποδοχέα της ντοπαμίνης σχετίζεται με την υπερκινητικότητα μειωμένης προσοχής, ενώ φαίνεται να συμβάλλει και στην εκδήλωση αλτρουιστικής συμπεριφοράς· η Drd7 οδηγεί στην επιθετικότητα και στην αντικοινωνική συμπεριφορά.

Γονίδια που σχετίζονται με στοιχεία παρορμητισμού, συμπεριλαμβανομένης και της επιθετικότητας, θεωρούνται το Shtib και το Μaooa· με τις επιπτώσεις του τελευταίου να εξαρτώνται και από την κακοποίηση κατά την παιδική ηλικία ή από τον εθισμό στην ηρωίνη· επίσης το S-ht γονίδιο, για τον υποδοχέα της σεροτονίνης, φαίνεται να σχετίζεται με τον νευρωτισμό. Τελευταία κάποιοι μιλούν και για «το γονίδιο του Θεού», μια γονιδιακή παραλλαγή δηλαδή οι φορείς της οποίας αναπτύσσουν συνήθως βαθιά πίστη στον Θεό· το γονίδιο αυτό διαφέρει μόνο ως προς δύο αμινοξέα μεταξύ χιμπαντζή και ανθρώπου!

Πρώιμες πειραματικές έρευνες έδειξαν ότι τα επίπεδα συναισθηματικότητας ποντικιών επηρεάζονται από την τεχνητή επιλογή, γεγονός που υποδηλώνει την εμπλοκή γενετικών στοιχείων· επιλογή που οδήγησε στη δημιουργία ενός μη ευαίσθητου/ψύχραιμου στην αντιμετώπιση μιας απρόσμενης κατάστασης στελέχους και ενός ευαίσθητου, το οποίο αντιδρούσε ουρώντας ή αποπατώντας. Με σύγχρονες μοριακές τεχνικές ταυτοποιήθηκαν, στα ποντίκια, γονίδια στα χρωμοσώματα 1 και 9 που σχετίζονται με ειδικές συμπεριφορές, ένα άλλο στο χρωμόσωμα 5 που επηρεάζει χαρακτηριστικά σχετιζόμενα με το άγχος, όπως η αποφυγή αντίδρασης, οι καταστάσεις φόβου κ.ά., και άλλο στο 4ο χρωμόσωμα που επηρεάζει ισχυρά την προτίμηση κατανάλωσης αλκοόλ.

Διαβάστε περισσότερα στο Βήμα (27.06.2010).